• /
نگاهى به ترجمه هاى فارسى نهج البلاغه

نگاهى به ترجمه هاى فارسى نهج البلاغه

مقدمه

بيش از هزار سال از تاليف جاويدان نهج البلاغه توسط سيدرضى قدس سره مى گذرد. سپرى شدن زمان، نه تنها اين اثر را به بوته فراموشى نسپرده، بلکه روز به روز برجذابيت، شفافيت و رونق اين هديه آسمانى و اثر ارزشمند افزوده است; زيرا نهج البلاغه برادر قرآن است و مانند آن هميشه زنده وجاويد است. نهج البلاغه در طول قرن هاهمچون آفتابى درخشيده نظر دانشمندان ومحققان را به خود جلب کرده و مورد تمجيدو تحسين قرار گرفته است. نهج البلاغه شايسته تقدير و تجليل است; زيرا اين کتاب از منبع بى پايان علم و فضيلت ريشه گرفته وجلوه اى از درياى عظمت مولاى متقيان، امام على عليه السلام است. اين کتاب منتسب به شخصيتى است که آفتاب وجودش هرگزغروب ندارد.

بريکايک مردم متعهد کشورمان، بويژه جوانان عزيز اين سرزمين علوى لازم است که به اين کلام نورانى روى آورند و با الهام ازراهنمايى ها و اشاره هاى آسمانى اين دائرة المعارف علوى، توشه زندگى خود را اخذو مشکلات اجتماعى، اخلاقى، روانى،خانوادگى رفع کرده و ساير نيازمندى هاى خويش را تامين کنند.

نهج البلاغه اعجاب و شگفتى دوستان ودشمنان اسلام را برانگيخت و مورد توجه انديشمندان فرقه هاى مختلف قرار گرفت.نهج البلاغه به زبان هاى زنده دنيا، همچون فارسى، ترکى، اردو، انگليسى، فرانسوى،آلمانى، ايتاليايى، اسپانيايى، اسپرانتو،بوسنيايى، سندى و... ترجمه شده است.ده ها شرح بر نهج البلاغه و ده ها کتاب درباره نهج البلاغه نوشته شده و ترجمه فارسى اين کتاب شريف براى مشتاقان فارسى زبان کلام مولاى متقيان، بويژه مردم عزيز کشورمان ازويژگى خاصى برخوردار است. اين مقاله درصدد معرفى ترجمه هاى فارسى اين يادگارجاويدان علوى مى باشد.

تاريخ ترجمه فارسى نهج البلاغه

از اواخر قرن چهارم هجرى که سخنان حضرت على عليه السلام توسط «سيد رضى »گردآورى شده عالمان فارسى زبان بر آن شدند که اين کتاب نورانى را به زبان فارسى برگردانند، تا فارسى زبانان از برکات اين اثرنفيس بهره مند شوند.

قديمى ترين نسخه ترجمه فارسى نهج البلاغه که دردست است، مربوط به قرن ششم هجرى است که اخيرا با تحقيق آقاى دکتر جوينى در دو جلد به چاپ رسيده است. بعد از آن، ترجمه حسين اردبيلى،معاصر شاه اسماعيل صفوى و سپس شرح وترجمه ملافتح الله کاشانى است. در قرن اخير ترجمه هاى فارسى بسيارى از نهج البلاغه صورت پذيرفته است.

اکنون ترجمه هاى فارسى نهج البلاغه را که به آن دسترسى داشته ايم، معرفى مى کنيم.تعدادى از اين ترجمه ها تمام کتاب نهج البلاغه را و تعدادى هم بخش هايى از آن رادربرگرفته است.

1 - ترجمه نهج البلاغه

اين کتاب را يکى از بزرگان قرن ششم هجرى که احتمالا يکى از اهالى خراسان مى باشد، تاليف کرده است. در اين ترجمه معناى فارسى کلمات در زير عبارات عربى آمده است. اين ترجمه با تحقيق دکترعزيزالله جوينى درسال 1408 ه .ق، در 2جلد به چاپ رسيده است. دکتر جوينى درباره نسخه اين اثر مى نويسد: «اين نسخه گرانبها را شاه عباس صفوى در سال 1017وقف حرم مطهر رضوى عليه السلام کرده است. و ازخصوصيات دستورى، واژه ها و سبک آن مى توان حدس زد که مؤلف آن با ابوالفتوح رازى هم زمان بوده يا اندکى از وى جلوتريعنى در قرن پنجم و ششم مى زيسته است. (1)

2 - ترجمه اردبيلى

اين کتاب توسط حسين بن شرف الدين اردبيلى متوفاى 950 ه .ق معاصر شاه اسماعيل صفوى ترجمه شده است.

وى در اين ترجمه از منهاج البراعه قطب راوندى و شرح نواب لاهيجى بهره گرفته است. اين کتاب در سال 1355 در «مطبعه اخوان کتابچى » به چاپ رسيده وديوان منسوب به اميرالمؤمنين عليه السلام باترجمه ميبدى نوشته شده است.

در اين کتاب ترجمه فارسى باخطريز در زير متن نوشته شده است.همچنين ترجمه داراى فهرست به سبک زمان خويش و اطلاعاتى راجع به جمع آورى نهج البلاغه توسطشريف رضى مى باشد.

3 - تنبيه الغافلين وتذکرة العارفين

اثر ملافتح الله کاشانى (متوفاى 988 ه .ق) نويسنده تفسير منهج الصادقين.

4 - ترجمه و شرح نهج البلاغه آقامحمدباقر لاهيجى

وى آن را درعصر فتحعلى شاه قاجار تاليف کرد. ديوان منسوب به امام على عليه السلام درحاشيه آن آمده است.

5 - ترجمه و شرح نهج البلاغه قزوينى

محمدصالح قزوينى اين کتاب را در دوجلد با يک مجلد تنظيم کرده و درتوضيح مطالب و عبارات مولاى متقيان عليه السلام از اشعارشاعران معروف فارسى زبان بهره فراوان برده است.

6 - دائرة المعارف علوى

حاج ميرزا خليل کمره اى در اين کتاب،نهج البلاغه را به 24 موضوع تقسيم بندى کرده و به شرح آن ها پرداخته است. جلد اول آن در مورد خلقت و جلد دوم آن درموردجنگ مى باشد. اين اثر حاوى مطالب بسيارسودمند و با ارزش مى باشد.

7 - ترجمه نهج البلاغه عمادزاده

اثر عمادالدين حسين اصفهانى (متوفاى 1410 ه .ق) از نويسندگان مشهور و داراى تاليفات بسيار در زمينه هاى تاريخ اسلام،تاريخ انبيا، زندگانى ائمه عليهم السلام و سائرموضوعات دينى مى باشد. چاپ اول اين اثردر سال 1400 ه .ق انجام گرفت و پس از آن توسط انتشارات شرق در تهران چندبار چاپ گرديد.

8 - ترجمه نهج البلاغه شهيدى

اين کتاب در سال 1368 توسط دکتر سيدجعفر شهيدى نوشته شد و توسط سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى چاپ شد.ناشر اين کتاب در مورد ويژگى هايش مى نويسد: «تفاوت و مزيت اين ترجمه برديگر ترجمه ها، در اين است که اين اثر علاوه بر امانت و اتقان و تطبيق يکايک واژه هاى عربى با فارسى، در مراعات ويژگى ادبى اين اثر جاودانى - يعنى به کاربردن صنايع لفظى وآرايش هاى ادبى از استعاره و تشبيه و جناس و موازنه و مراعات نظير بويژه سجع مى باشدو در برگردان فارسى تا آن جا که ممکن بوده اين نکات مورد توجه قرار گرفته; اما با اين همه، معنى فداى آرايش لفظ نشده است، ودر آخر کتاب تعليقه هاى مناسب آورده شده است

کلامى از اين مترجم

مترجم در مقدمه کتاب مى نويسد: «درميان هزاران نام که مصنفان، مؤلفان و يامترجمان حوزه مسلمانى بر کتاب هاى خودنهاده اند، هيچ نامى چون «نهج البلاغه » راه سخن رساگفتن » با محتواى کتاب منطبق نيست و مى توان گفت: اين نام از عالم غيب بر دل روشن شريف رضي- رحمه الله - افاضه گرديده است که «الاسماء تنزل من السماء» راه سخن رساگفتن را در اين مجموعه بايد يافت

ترجمه نهج البلاغه شهيدى اخيراتلخيص شده و به عنوان «منتخب » به دانش دوستان عرضه شده است.

9 - ترجمه و شرح نهج البلاغه فيض

حاج سيد على نقى اصفهانى معروف به «فيض الاسلام » اين اثر را در مدت 10 سال و در 6 جلد نوشته است.

اين کتاب در 50 سال اخير در ميان فارسى زبانان، به ويژه مردم ايران معروف شده است.بدون ترديد مى توان ادعا کرد که در نيم قرن اخير اکثر ترجمه ها و شرح ها از اين ترجمه سود جسته اند. اين ترجمه با خط زيباى طاهر خوشنويس تبريزى بارها به زيور طبع آراسته گشته و هميشه در بازار به صورت شش جلدى، سه جلدى، دو جلدى و يک جلدى موجود بوده است. طالبان سخنان علوى از اين ترجمه استقبال شايان توجهى کرده اند.

مترجم درباره علت ترجمه اين کتاب مى نويسد: «گاهى در بعضى از مجالس دينى ومذهبى پاره اى از کلمات اين کتاب را خوانده ومعنى مى کردم. شنوندگان به شگفت آمده مى گفتند: اگر علما و رجال دينى ترجمه فرمايشات امام على عليه السلام را در کتاب نهج البلاغه به طورى که در خور فهم هر فارسى زبان باشد، نوشته بودند، همه از آن بهره مندمى شدند; وليکن افسوس که از ترجمه وشرحهايى که در دسترس است چنان که بايداستفاده نمى شد. بنابراين بر نگارنده واجب شد که دست از کار بردارم و اين کتاب جليل رابه زبان فارسى سليس و روان ترجمه نموده وکلمات و جملاتى که محتاج به شرح باشد،ميان دو قوسى به اجمال و اختصار بيان نمايم تا ترجمه و شرح با هم فرق داشته وهمه از آن بهره مند گردند

10 - نهج البلاغه منظوم

دانشمند معظم، محمدعلى انصارى قمى نهج البلاغه را در قالب 27 هزار بيت شعر فارسى به نظم در آورد. اين اثر در ده جلد و به صورت پنج مجلد و با خط زيباى حسن هريسى تبريزى به طبع رسيده است. وى ترجمه خطبه اول را با اين شعر آغاز کرده است:

سپاس و شکر بى پايان خدا را که ما را از عدم کرد آشکارا نبرده کس به کنه مدحتش پى نکرده راه وصفش را کسى طى

11 - ترجمه و شرح زمانى

دانشمند معظم، مصطفى زمانى نهج البلاغه را در 4 جلد ترجمه کرد که بارها در قم چاپ شد. مترجم در مورد روش ترجمه اش مى نويسد: «اينجانب در اين کتاب مطالب امام على عليه السلام را در کنار آيات قرآن مجيد بررسى نموده ام. در نتيجه، در يک مورد نهج البلاغه تفسير قرآن قرار گرفته و مورد ديگر امام على عليه السلام مطلب را به اجمال بيان کرده که توضيح آن در قرآن موجود است. به تعبيرديگر، نهج البلاغه و قرآن همانند دو برادردلسوز هستند که به هنگام لزوم به کمک يکديگر مى شتابند و در مواقع عادى هرکدام در مسير خود هستند

اين ترجمه در بيش تر وقايع تاريخى از شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد بهره مند گرديده است.

12 - ترجمه و تفسير نهج البلاغه جعفرى

علامه محمدتقى جعفرى نهج البلاغه را در27 جلد ترجمه و تفسير کرده است. در اين کتاب از نهج البلاغه نسخه صبحى صالح استفاده شد.

بهره گيرى از منابع متعدد تشيع و تسنن،تفاسير، تواريخ، ديوان ها، به ويژه از مثنوى معنوى و سخنان و نوشته هاى نويسندگان وپژوهشگران خارجى از امتيازات اين کتاب مى باشد. ترجمه و تفسير فوق به علت کسالت مؤلف تا آخر خطبه 185 متوقف شد.خطبه 185 را نويسنده در لندن تفسير کرده است. اين اثر 27 جلدى اخيرا توسط آقاى محمدرضا جوادى در يک جلد قطور تلخيص و روانه بازار شده است.

13 - ترجمه گويا و شرح فشرده

اثر محمد جعفر امامى و محمدرضا آشتيانى است که زير نظر آية الله مکارم شيرازى در 3جلد نوشته شده است. ويژگى هاى اين ترجمه :

الف) ترجمه عبارات عربى به طرز روان وسليس.

ب) توضيحات لازم و ارائه مطالبى سودمنددر موارد موردنياز.

ج) شان ورود، شرايطى که خطبه ها در آن صادر شد.

د) تفسير لغات مشکل.

ه) مدارک خطبه ها در اين ترجمه آمده است.

14 - سخنان على عليه السلام

اثر جواد فاضل که بعد از سال 1320 نوشته شد و بارها به چاپ رسيد. در اين ترجمه عبارات عربى نهج البلاغه نيامده است; فقطدر بعضى موارد عبارات کوتاهى از نهج البلاغه انتخاب و نقل شده است.

اين اثر ظاهرا اولين ترجمه فارسى است که در نيم قرن اخير به سبک جديد چاپ ومنتشر شده است.

15 - ترجمه و شرح باغميشه اى

حاج ميرزا احمدمدرس، مشهور به ميرزاآقاباغميشه اى تبريزى اين کتاب را در 20 جلدتاليف کرده است. مؤلف در اين اثر پس از نقل فرازى از کلام مولاى متقيان عليه السلام تحت سه عنوان به بحث مى پردازد:

1 - لغت. 2 - اعراب. 3 - معنا.

برخى خطبه ها و نامه هاى امام اميرالمؤمنين عليه السلام که در نهج البلاغه نيامده،در اين کتاب آمده است.

گاهى به مصادر نهج البلاغه هم اشاره شده است. اين کتاب با خط على اصغر عالم ديانتى تبريزى به طبع رسيده است.

16 - خورشيد بى غروب

اثر عبدالمجيد معاديخواه که بافهرست هاى دهگانه تنظيم و در يک جلد،تمام نهج البلاغه ترجمه شده است.

دراين اثر متن در يک صفحه و ترجمه فارسى آن در صفحه مقابل قرار دارد.

17 - سروش خدا در سرود على عليه السلام

اثر ذبيح الله منصورى، اين کتاب متن عربى ندارد و فقط ترجمه فارسى نهج البلاغه را دربرگرفته است و در يک جلد منتشر شده است.

18 - ترجمه آيتى

عبدالمحمد آيتى نهج البلاغه را در دو جلدترجمه کرده است که در سال 1376 ش. چاپ شده است. چاپ ششم اين ترجمه در يک جلد به بازار آمده است.

19 - ترجمه

اثر سيد کاظم ارفع، در اين کتاب متن نهج البلاغه در يک صفحه و ترجمه در مقابل آن قرار گرفته است. اين اثر در سال 1378 توسط انتشارات فيض کاشانى به چاپ رسيد.

20 - ترجمه استاد جعفرى

علامه محمدتقى جعفرى تمام نهج البلاغه را در يک جلد ترجمه کرد که به کوشش على جعفرى و توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامى درسال 1378 چاپ و منتشر شد. اين کتاب،دومين اثر استاد جعفرى در زمينه ترجمه نهج البلاغه مى باشد.

21 - ترجمه امام ابهرى

دراين کتاب 125 خطبه نهج البلاغه توسط نگارنده در سال 1383 ه .ق به صورت نظم و نثر، به فارسى ترجمه شده است.

22 - سخنان جاويدان

اثر داريوش شاهين، متن عربى نهج البلاغه در اين کتاب نيامده است. چاپ اول آن درسال 1398 ه .ق درتهران انجام يافت و بعد ازآن چندبار چاپ شد و چاپ پنجم آن در سال 1402 ه .ق در 1632 صفحه به طبع رسيد.

23 - ترجمه ابن ابى الحديد

اثر شمس الدين محمد بن مراد که در سال 1013 ه .ق ترجمه شده است. وى در اين اثرتا جلد هفتم نهج البلاغه ابن ابى الحديد را به فارسى برگردانده است.

24 - مظهرالبينات

اثر نصرالله بن تراب دزفولى که در سال 1292 ه .ق به رشته تحرير در آورده است.

25 - ترجمه ملاتاجا

اثر تاج الدين حسن، معروف به ملاتاجا،پدر فاضل هندى (نويسنده کشف اللثام).

26 - درمکتب على عليه السلام

اثر عمران عليزاده تبريزى که بخشى از نهج البلاغه را در بردارد.

27 - شگفتى هاى نهج البلاغه

ترجمه کتاب «روائع نهج البلاغه » اثرنويسنده معروف مسيحى، «جرج جرداق »،مولف کتاب معروف «الامام على صوت العدالة الانسانيه » که توسط آقاى فخرالدين حجازى و محمدرضا انصارى به صورت جداگانه ترجمه و به نام «زيبايى هاى نهج البلاغه » منتشر شد.

28 - مواعظ اهل اسلام

اثر سيد حسين عرب باغى ارومى که خطبه هايى را از نهج البلاغه برگزيده و آن ها رادر نماز جمعه اروميه خوانده، سپس به نام مواعظ اهل اسلام ترجمه و منتشر کرده است.علامه تهرانى شرح حال وى را در نقباء البشرآورده است. مؤلف در بين سال هاى 1294 تا1369ه .ق زندگى مى کرد.

29 - هزار گوهر

اثر سيدعطاءالله مجدى که هزار کلمه ازکلمات اميرالمؤمنين على عليه السلام را از نهج البلاغه استخراج کرده و به ترتيب حروف تهجى مرتب ساخته و به صورت نظم و نثر، به فارسى ترجمه نموده است. دفتر نشر فرهنگ اسلامى چاپ ششم اين کتاب را در سال 1377 در تهران به چاپ رسانده است.

30 - سخنان درخشان امام على عليه السلام

اثر هادى خاتمى بروجردى که قسمت هايى را از نهج البلاغه برگزيده و به فارسى ترجمه وشرح کرده است.

31 - سخنان على عليه السلام در نهج البلاغه

اثر فضل الله کمپانى که گزيده هايى از نهج البلاغه را ترجمه کرده و در سال 1394 ه .ق در تهران به چاپ رسانده است.

32 - الهام از گفتار على عليه السلام

اثر سيد محمدتقى حکيم که موضوعاتى ازنهج البلاغه را ترجمه کرده و هر قسمتى را به عنوان يک درس جداگانه قرار داده است. هردرس با کلامى از نهج البلاغه شروع مى شود وشرح مؤلف برآن در ادامه اش مى آيد. مؤلف آن را در سال 1346 منتشر کرد.

33 - سيرى در نهج البلاغه

مقدمه کتاب با اين شعر آغاز مى شود:

نردبان آسمان است اين کلام هر که از آن بررود، آيد به بام نى به بام چرخ کان اخضر بود بل به بامى کز فلک برتر بود

استاد مطهرى اين کتاب را به 7 موضوع تقسيم کرده و با نقل فرازهايى از کلام على عليه السلام آن را ترجمه و توضيح داده است.موضوعات فوق به اين شرح است:

1 - کتابى شگفت.

2 - الهيات و ماوراء الطبيعه.

3 - سلوک و عبادت.

4 - حکومت و عدالت.

5 - اهل بيت و خلافت.

6 - موعظه و حکمت.

7 - دنيا و دنيا پرستى.

34 - خدا در نهج البلاغه

اثر محمدعلى گرامى.

35 - سى درس از نهج البلاغه

اثر على کاظمى.

36 - ترجمه مبشرى

اثر اسدالله مبشرى که بخش دوم (نامه ها)و بخش سوم (کلمات قصار) نهج البلاغه را باعنوان گزيده اى از سخنان على عليه السلام ترجمه کرده است. وى مقدمه کتاب خويش را با اين شعر مولوى آغاز کرده است:

راز بگشاى اى على مرتضى اى پس از سوء القضا حسن القضاء

مؤلف بعدها تمام نهج البلاغه را ترجمه کرد وچاپ سوم آن در سال 1366 منتشر شد.

37 - نهج البلاغه فارسى

اثر محمدمهدى ابوترابى سهندى که نگارش آن درسال 1097 ه .ق به اتمام رسيد.

38 - ترجمه آية الله طالقانى

اثرآية الله سيد محمود طالقانى که در جلد اول اين کتاب، نهج البلاغه را تا خطبه 81 به فارسى برگردانده و در سال 1326 چاپ شده است.

مترجم توضيحات خويش را در پاورقى آورده و در مورد هدف ترجمه خود نوشته است:

«اين ترجمه را فقط براى آشنايى اولى عموم فارسى زبانان نگاشته ام

39 - نهج البلاغه در قالب مثنوى

اثر اميد مجد، جوان نيشابورى که بخشى ازنهج البلاغه را به صورت نظم در قالب مثنوى ترجمه کرده است.

وى تاکنون توانسته است 180 خطبه حضرت على عليه السلام را در قالب مثنوى به نظم در آورد. وى قبلا کل قرآن را در قالب 18 هزاربيت بر وزن شاهنامه سروده بود که تاکنون 8بار تجديد چاپ شده است.

40 - الکاشف

اين کتاب برخلاف آثار قبلى، ترجمه و ياشرح فارسى نيست، بلکه استاد مصطفوى خراسانى آن را براى راهنمايى نهج البلاغه پژوهان به موضوعات و کلمات اين اثرجاويدان، نگاشته است.

نويسنده درمورد علت تاليف اين کتاب مى نويسد: «اين کتاب شريف (نهج البلاغه) رابا آن که بسيار مطالعه مى کردم، گاهى براى يافتن مطلبى که سابقا ديده بودم، ساعت هاصرف وقت مى کردم، در سال 1330 هجرى به فکر افتادم که مانند کشف الآيات قرآن،تاليفى براى نهج البلاغه فراهم کنم

پى نوشت:

1 - مقدمه ترجمه نهج البلاغه به تحقيق دکترجوينى.

منبع :کوثر ، دى 1379، شماره 46

 

 

ارسال شده در : 1389/9/10 - 03:39:51

این صفحه را برای یک دوست بفرستید.

با تشکر ! پيام شما ارسال شد
ارسال شده در : 1389/9/10 - 03:39:51

این صفحه را برای یک دوست بفرستید.

با تشکر ! پيام شما ارسال شد