• /
نرم‏افزارهاى نهج‏البلاغه

نرم‏افزارهاى نهج‏البلاغه

حميدرضا غريب‏رضا

كاستى‏ها و بايسته‏ها

اشاره

به طور كلى، ويژگى‏هايى چون: دقت، جامعيت، قاعده‏مندى علمى، تنوع و هنرى بودن جزو اركان اساسى توليد نرم‏افزار به شمار مى‏آيد و با توجه به نوع و سطوح مختلف كاربران مى‏توان در يك نگاه، نرم‏افزارهاى دينى، از جمله نرم‏افزارهاى مربوط به نهج‏البلاغه را به سه دسته: تحقيقى، ترويجى و تركيبى از آن دو تقسيم نمود.

درباره نهج‏البلاغه نرم‏افزارهاى تحقيقى جامعى تدوين گرديده و گام‏هاى بلندى نيز در اين زمينه برداشته شده است.

اما فعاليت‏هاى انجام شده درباره نهج‏البلاغه مسلماً با گستره و ژرفاى اين اقيانوس پهناور متناسب نيست، هرچند تاكنون تلاش‏هاى قابل تقديرى در اين باره به انجام رسيده است. بديهى است كه بررسى نقادانه اين توليدات، به غنى‏سازى اين حركت مبارك كمك شايانى خواهد كرد.

تاكنون نرم‏افزارهاى متعددى درباره نهج‏البلاغه عرضه گرديده است كه عبارت‏اند از:

- دانش‏نامه جامع نهج‏البلاغه، توليد مركز تحقيقات رايانه‏اى حوزه علميه اصفهان؛

- منهج النور (دانش‏نامه علوى)، توليد مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى؛

- بشرى، فرهنگ واژگان و مفاهيم نهج‏البلاغه، توليد دفتر تحقيقات ياسين؛

- حكمت، فرهنگ موضوعات و الفاظ نهج‏البلاغه، توليد مؤسسه تحقيقاتى امام رضا (ع)؛

- معجم الفاظ نهج‏البلاغه، توليد مركز تحقيقات كامپيوترى علوم اسلامى؛

- دانش‏نامه نهج‏البلاغه، توليد بنياد علوم و معارف اسلامى؛

- موسوعة الامام على بن أبى طالب(ع)، توليد مؤسسه فرهنگى دارالحديث.

- نهج‏البلاغه گويا، نخستين نرم‏افزار چند رسانه‏اى.

اين مقاله مى‏كوشد تا در اين مجال به بررسى دو نرم‏افزار كارآمد در حوزه نهج‏البلاغه اقدام نمايد و ويژگى‏ها و كاستى‏هاى هر يك را ترسيم نمايد.

 دانش‏نامه جامع نهج‏البلاغه

اين لوح فشرده را در طى دو بحث ويژگى‏ها و كاستى‏ها مورد بررسى قرار مى‏دهيم:

الف - ويژگى‏ها

موارد ذيل از نكات مثبت و ويژگى‏هاى مهم اين نرم‏افزار مى‏باشد:

1 - اقدامات علمى و پژوهشى

تلاش گروهى و عالمانه ارزنده‏اى براى آماده‏سازى اين برنامه انجام شده است، كه مى‏توان به موارد ذيل اشاره كرد:

الف - گزينش نسخه بنياد نهج‏البلاغه، انجام مقابله با چهارده نسخه ديگر و رفع اشكال‏هاى اين نسخه؛

ب - تحقيق در كتاب‏هاى لغت و استخراج معانى كلمات دشوار از چندين كتاب لغت و تفسير نهج‏البلاغه؛

ج - بررسى و استخراج سند متون نهج‏البلاغه از كتاب‏هاى مربوطه؛

د - تصحيح و ترجمه فرهنگ موضوعى «فرهنگ آفتاب» براى استفاده در برنامه؛

و - مراجعه علمى به منابع ديگر براى غنى كردن برنامه.

2. منابع موجود در نرم‏افزار

دانش‏نامه نهج‏البلاغه تلاش كرده تا مجموعه ارزشمندى از ترجمه‏ها و تفسيرهاى نهج‏البلاغه را گردآورى كند و كتابخانه نسبتاً جامعى را در اين زمينه در اختيار كاربران قرار دهد. اين نرم‏افزار، داراى 25 عنوان تفسير نهج البلاغه در 141 مجلد، 40 عنوان ترجمه مى‏باشد؛ 34 ترجمه فارسى، 1 ترجمه اردو، 1 ترجمه فرانسه، 2 ترجمه ايتاليايى و 2 ترجمه انگليسى.

3. امكانات

موارد ذيل را مى‏توان از قابليت‏هاى مهم اين برنامه به شمار آورد:

فهرست موضوعى، مشخص كردن آيه‏هاى به كار رفته در متن نهج‏البلاغه، شرح لغت‏هاى دشوار و غريب، ارائه نسخه بدل، احاديث نبوى موجود در نهج‏البلاغه، ذكر سند متون نهج‏البلاغه، توضيح اعلام و شخصيت‏هاى به كار رفته در متن، نهج‏البلاغه، معجم واژه‏هاى نهج‏البلاغه، تصوير نسخه‏هاى خطى برخى از متون، ارائه مباحثى جانبى درباره سيدرضى، پيام حضرت امام خمينى(ره) و آيةالله خامنه‏اى به كنگره نهج‏البلاغه، به همراه سخنرانى‏هاى آيةالله خامنه‏اى درباره نهج‏البلاغه.

ب - كاستى‏ها

گذشته از ويژگى‏هاى ارزشمند پيش‏گفته، اين نرم‏افزار نقايصى نيز دارد كه ممكن است يادسپارى آن براى سازندگان آن مفيد باشد:

1. در اين برنامه از ارائه ترجمه و شرح‏هاى مقطعى نهج‏البلاغه پرهيز شده و تنها به شروح كامل آن اكتفا شده است؛ در حالى كه ويژگى اساسى دانش‏نامه‏ها جامعيت است. از اين‏رو، بهتر بود كه اين نوع نگاشته‏ها هم جمع‏آورى مى‏شد تا روند پژوهش در اين كتاب پربار به‏گونه‏اى مطلوب سامان يابد.

2. شرح لغت‏ها بيان سندها، امثال، موضوعات، بايد كاملا به زبانى باشد كه براى كاربر طراحى شده. با اينكه نرم‏افزار مذكور به سه زبان عربى، فارسى و انگليسى عرضه شده است، اما در بخش لغت و فهرست موضوعى به زبان انگليسى، تمامى عنوان‏ها به زبان عربى است؛ چنان كه مثلاً سندها و ضرب‏المثل‏هاى موجود در بخش فارسى نيز به زبان عربى ارائه شده است.

3. برنامه فاقد قابليت‏هاى مختلف در بخش امكانات است و به همين دليل، تغيير رنگ متن، زمينه، خطوط و نيز اندازه فونت‏ها امكان‏پذير نيست.

ضمن اينكه خط به كار رفته براى متن نهج‏البلاغه، كمتر براى نگاشتن متون عربى به كار مى‏رود؛ زيرا متون عربى معمولاً با قلم بدر يا قلم‏هاى مشابه نگاشته مى‏شود.

4. برنامه دانش‏نامه نهج‏البلاغه به شكل مناسب صفحه‏آرايى نشده است؛ به گونه‏اى كه حتى بعد از انتخاب گزينه‏هايى مثل: سند، اعلام و يا لغت كه در پايين متن نمايش داده مى‏شود، باز هم بخش عمده‏اى از صفحه همچنان خالى مى‏ماند.

5. نرم‏افزارى كه با عنوان دانش‏نامه عرضه شده، شايسته است كه در آن گرافيك و طراحى مناسب‏ترى به كار مى‏رفت؛ چه اينكه از نظر روانى نوع ساختار گرافيكى نرم‏افزار در ايجاد علاقه مخاطبان به محتوا بسيار مؤثر است.

6. در اين برنامه، امكان جستجوهاى گوناگون همچون جستجوى تركيبى و فصلى وجود ندارد و فقط به ارائه معجم الفاظ نهج‏البلاغه اكتفا شده است. بايسته بود كه قابليت جستجوى ساده و پيشرفته در الفاظ و عبارات نهج‏البلاغه و همچنين متون مربوط به ترجمه و تفسير نهج‏البلاغه نيز فراهم مى‏شد.

7. ترجمه‏ها و تفسيرهاى متعدد ديگرى در سال‏هاى اخير نگاشته شده كه لازم است در نسخه‏هاى جديد نرم‏افزار ارائه شود. همچنين نهج‏البلاغه به زبان‏هاى ديگر نيز ترجمه شده كه جاى آنها در برنامه خالى است، مانند ترجمه اندونزى نهج‏البلاغه.

8. اين نرم‏افزار فاقد متن كامل قرآن و امكان جستجو در آيات قرآن است. اگر چه آيه‏هاى به كار رفته در متون نهج‏البلاغه مشخص شده و فهرست جداگانه‏اى هم براى آيات تهيه گرديده است، ولى اين امكان ما را از متن كامل قرآن بى‏نياز مى‏كند.

 منهج النور (دانش‏نامه علوى)

در اينجا نيز به تبيين ويژگى‏ها و كاستى‏هاى يكى ديگر از نرم‏افزارهاى مربوط به نهج‏البلاغه مى‏پردازيم.

الف - ويژگى‏ها

منهج النّور از سه بخش اصلى دانش‏نامه، كتابخانه و كتاب‏نامه تشكيل شده است.

1. دانش‏نامه

در بخش دانش‏نامه، نسخه‏هاى مختلف نهج‏البلاغه به همراه ترجمه آن ارائه شده است. ضمن اينكه امكان مقايسه اين نسخه‏ها با يكديگر نيز وجود دارد و محقق مى‏تواند در آيات، احاديث، مثال‏ها و اشعار به‏كار رفته در متون نهج‏البلاغه جستجو نمايد.

در اين بخش متن نهج‏البلاغه براساس پنج نسخه معتبر نمايش داده شده است كه عبارت‏اند از: بنياد، فيض الاسلام، ابن ابى الحديد، صبحى صالح و محمد عبده. گفتنى است كه پس از انتخاب نسخه فيض الاسلام امكان شنيدن متن نهج البلاغه به صورت صوتى وجود دارد.

نمايش تصوير نسخه‏هاى خطى متون، مصادر متون، مثال‏ها و معانى واژه‏ها، از ديگر امكانات اين بخش است. كاربر در اين قسمت مى‏تواند با باز كردن فهرست ترجمه‏ها، كتاب‏هاى شعر و شرح‏هاى موجود در برنامه به شكل زيرنويس متن از اين موضوعات استفاده نمايد.

در قسمت «فهرست‏ها» كاربر به فهرست‏هاى گوناگونى همچون فهرست: آيات، احاديث، امثال، اشعار، ادعيه، اعلام و مصادر دسترسى دارد. در قسمت »اعلام» نيز فهرست اعلام به شكل موضوعى با عنوان اشخاص، زمان‏ها، مكان‏ها، ستارگان، گروه‏ها، گياهان، كتاب‏ها و معادن در اختيار كاربر قرار داده شده است.

2. كتابخانه

در بخش كتابخانه 281 جلد تفسير، ترجمه، شعر، مقاله و پژوهش درباره نهج‏البلاغه وجود دارد. ضمن اينكه امكان مقايسه متون مختلف برنامه با يكديگر، و امكان پژوهش در آنها براى كاربر فراهم مى‏باشد.

دسترسى موضوعى به كتاب‏ها، دستيابى پيشرفته به زير شاخه‏هاى موضوعى كتاب‏ها و نشانه‏گذارى در متن، از ويژگى‏هاى بخش كتابخانه است.

از ديگر قابليت‏هاى اين برنامه، دامنه جستجوست كه بر اساس كتاب، مؤلف و محيط قابل تغيير است. فهرست‏سازى و جستجو در آنها به همراه امكان جستجو در فهرست كتاب‏ها به شكل كامل نيز براى كاربر مهيا شده است.

در كتابخانه امكان دسترسى به متن قرآن كريم به ترتيب موجود در مصحف، به ترتيب الفبايى از ابتدا و ترتيب الفبايى از انتها نيز وجود دارد. افزون بر اينكه مى‏توان در واژه‏ها و عبارت‏هاى قرآنى به كاوش پرداخت.

امكان ديگر در اين بخش، دستيابى به لغت‏نامه لسان العرب و جستجو در واژه‏هاى اين كتاب بر اساس مشتقات است.

در قسمت يادداشت پژوهشگر مى‏تواند با انتقال بخش‏هايى از كتاب‏ها و متون موجود در نرم‏افزار به فيش‏بردارى اقدام كند و درصورت نياز تعليقه‏ها و حاشيه‏هاى لازم را بر متون بيفزايد. اين فيش‏ها قابل حفظ در فرمت‏هاى مختلف است.

3. كتاب‏نامه

»كتابنامه» اطلاعات مفيدى را درباره كتب برنامه ارائه نموده است. در اين بخش نام كتاب، تعداد مجلدات، تعداد صفحات، زمينه، سال، نوبت و مكان چاپ، نام انتشارات، شابك، نويسنده، مترجم، مصحح، دوران زندگى و مذهب آنان معرفى شده است. همچنين در اين بخش توجه به موضوع كتاب‏ها و پديدآورندگان به كتب برنامه دست يافت. كاربر مى‏تواند در بخش كتاب‏نامه جستجو كند، تصوير صفحه نخست كتاب را ببيند و درباره كتاب مورد نظر خود يادداشت‏بردارى نموده، به تعلقه‏نويسى مبادرت ورزد.

شايان توجه است كه اين نرم‏افزار در مقايسه با دانش‏نامه نهج‏البلاغه، از جامعيت بيشترى در خصوص منابع برخوردار است و همين ويژگى آن را به دانش‏نامه بودن نزديك‏تر كرده است.

ب - كاستى‏ها

دانش‏نامه علوى از نظر كمى و كيفى داراى كاستى‏هاى ذيل است:

1. با توجه به اينكه واژه‏هاى موجود در متن نهج‏البلاغه غالباً در شمار واژه‏هاى كهن ادبيات عرب است و به ريشه‏يابى لغوى عميق نياز دارد، بهتر بود كه در بخش لغت چند عنوان از كتب لغت معتبر نيز ارائه مى‏شد؛ به عنوان مثال، در برنامه جامع‏الاحاديث (نور 2/5) كتاب‏هاى العين، لسان‏العرب و مجمع البحرين قرار داده شده است و حال آنكه در اين نرم‏افزار تنها به كتاب لسان العرب اكتفا شده است و به شكل جداگانه گزينه‏اى براى دستيابى سريع‏تر به واژه‏هاى نهج‏البلاغه پيش‏بينى نشده است.

2. در بخش دانش‏نامه تنها از يك ترجمه انگليسى و يك ترجمه به زبان فرانسه استفاده شده است؛ در حالى كه ترجمه‏هاى فراوان ديگرى به اين دو زبان و همچنين به زبان‏هاى ديگر وجود دارد كه از آنها غفلت شده است. همچنين كتاب‏هاى زيادى به زبان‏هاى ديگر درباره نهج‏البلاغه نگاشته شده كه جاى آنها در دانش‏نامه علوى خالى است. ضمن اينكه در فهرست موضوعى ترجمه در كتابخانه دو ترجمه انگليسى و فارسى مشاهده نمى‏شوند و فقط در بخش ترجمه دانش‏نامه قابل دسترسى است.

3. در اين نرم‏افزار امكانات زبان عربى و انگليسى براى كاربران اين زبان‏ها وجود ندارد.

4. با توجه به جامعيت مورد نظر توليدكنندگان اين نرم‏افزار مناسب بود كتاب‏هايى كه در خصوص نقد نهج‏البلاغه نيز نگاشته شده، جمع‏آورى مى‏شد تا محققان امكان دستيابى آسان به اين شبهات را جهت پاسخگويى داشته باشند.

5. مقالات فراوانى در سطح نشريات و پايگاه‏هاى اينترنتى درباره نهج‏البلاغه نگاشته شده است؛ ولى در برنامه مدّ نظر قرار نگرفته است.

6. پايان‏نامه‏هاى حوزوى و دانشگاهى فراوانى نيز در موضوع نهج‏البلاغه نوشته شده كه متأسفانه در اين نرم‏افزار مورد غفلت قرار گرفته است.

 سخن آخر

دو نرم‏افزار يادشده، تلاش‏هاى ارزنده‏اى را در جهت اطلاع‏رسانى درباره نهج‏البلاغه انجام داده‏اند؛ ولى شايسته است براى رسيدن به نرم‏افزارى جامع كه دربردارنده مباحث گوناگون و مطرح درباره نهج‏البلاغه باشد، در توليدات آينده يا نسخه‏هاى جديد اين نرم‏افزارها محورهاى ذيل مورد توجه قرار گيرد:

1. ارائه متون تكميلى: به منظور تكميل محتواى برنامه، ارائه برخى متون ديگر به نرم‏افزار ضرورى است كه از آن جمله مى‏توان به: كتاب‏ها و مقالاتى كه در نقد نهج‏البلاغه نگاشته شده، پايان‏نامه‏هاى حوزوى و دانشگاهى در موضوع نهج‏البلاغه، ايجاد بانك جامع مقالات و نيز جمع‏آورى كامل ترجمه‏هاى نهج‏البلاغه به تمامى زبان‏هاى موجود اشاره نمود.

2- قابليت‏هاى كارآمد:

براى اينكه كاربران به راحتى به پژوهش‏هاى مختلف در متون مربوط به نهج‏البلاغه مبادرت ورزند، عرضه امكانات ذيل لازم مى‏نمايد:

صفحه‏آرايى مناسب، امكانات جستجوى تخصصى، امكان پژوهش آسان در لغت‏نامه، عرضه ساير كتاب‏هاى لغوى معتبر، گرافيك مناسب و شايسته اين نوع نرم‏افزار، ارائه امكانات و گزينه‏هاى برنامه به زبان‏هاى مختلف براى توسعه در كاربرى نرم‏افزار، و نيز ترجمه بخش‏هاى لازم در گزينه زبان‏هاى خارجى.

ارسال شده در : 1389/9/10 - 03:40:51

این صفحه را برای یک دوست بفرستید.

با تشکر ! پيام شما ارسال شد
ارسال شده در : 1389/9/10 - 03:40:51

این صفحه را برای یک دوست بفرستید.

با تشکر ! پيام شما ارسال شد