کتب نوشته شده پيرامون نهج البلاغه
1 - هذا هو الحق
در اثبات انتساب نهج البلاغه اى که شريف رضى جمع آورى کرده به امير مومنان على(ص) و در دو جلد. تاليف: شيخ «طه ياسين » هنداوى از علماى معاصر مقيم اهواز (1).
2 - ما هو نهج البلاغه(نهج البلاغه چيست؟)
تاليف: علامه فقيد «سيد هبه الدين حسينى شهرستانى ». و در سال 1352ه ق چاپ شده است. مرحوم شهرستانى در اين کتاب تنها به ذکر ماخذ خطبه شقشقيه پرداخته و آن خطبه را از 9 مصدر و ماخذ سابق ومعاصر و لاحق «سيد رضى » ذکر کرده است.
3 - نهج البلاغه چيست؟
ترجمه کتاب «ماهو نهج البلاغه » علامه شهرستانى است با اضافات ديگر.
ترجمه و نگارش: «ضياءالدين بن يوسف شيرازى » فرزند عالم جليل القدر «شيخ يوسف شيرازى » آل صاحب الحدائق مشهور به «ابن يوسف حدائقى » و اين کتاب مکرردر ايران چاپ شده است (2).
4 - نهج البلاغه چيست؟
ترجمه کتاب «ماهو نهج البلاغه » مرحوم شهرستانى.
مترجم: مرحوم «سيد عباس ميرزاده اهرى »، با مقدمه دانشمند معظم آقاى «على دوانى ».
اين کتاب در 143 صفحه، به قطع جيبى در سال 1346 شمسى توسط مطبوعاتى فراهانى چاپ شده است.
5 - اسناد نهج البلاغه
تاليف: استاد «امتياز على خان عرشى ». و اين کتاب باوجود کمى اوراقش، کتاب پرفائده اى است (3). وى تنها ماخذى را که در کتابخانه(رضا) در رامبور هندوستان پيدا کرده، ضبط نموده است. مولف در اين کتاب کوچک 221مورد از خطب و نامه ها و حکم نهج البلاغه را در نسخه هاى کتابخانه مذکور با ذکرشماره جلد و صفحه نقل کرده است.
6 - کشف الستاره عن نهج البلاغه
تاليف: شيخ «احمد کاشانى » (متولد حدود1300ه).
اين کتاب شرح و ترجمه الفاظ و بيان لغات و اعراب و نکات ادبى نيست، بلکه نزديک به 20 سال مولف صفحات نهج البلاغه را ورق زده و با ترتيب الفاظ و تعيين مواضع آنها فهرست جامع و جالبى فراهم آورده که کار مراجعه کنندگان را آسانترنموده است و خصوصيات آن را «ابن يوسف » در کتابش (نهج البلاغه چيست) صفحه 36 ذکرکرده است (4).
7 - حل لغات نهج البلاغه
تاليف: «مولوى اعجاز حسين بن جعفر حسن بدايونى هندى » و در آن تنها به تفسير الفاظ نهج البلاغه پرداخته است (5).
8 - الکاشف عن الفاظ نهج البلاغه فى شروحه
تنظيم: استاد «سيد جواد مصطفوى خراسانى ». فهرست دقيق و جامعى است مانند کشف الاياتهاى قرآن که مى توان به کمک آن هر لفظى را در خود نهج البلاغه و شروح آن به آسانى پيدا کرد. مولف از ترتيب وتنظيم کشف الايات قرآن مانند: «مفتاح کنوزالقرآن »، «المرشد»، و«المعجم المفهرس » استفاده هاى فراوانى کرده ولى در عين حال از مسامحات آنها درارجاع کلمات به اصول، حتى الامکان احتراز جسته و افکار تازه و بهترى را در اين تاليف اضافه کرده است. کتاب شامل دو قسمت است: قسمت اول: تمام الفاظ نهج البلاغه را کلمه به کلمه با حروف تهجى تنظيم نموده است و قسمت دوم، جدولى است که طرزپيدا کردن هر جمله را در 16 شرح نهج البلاغه نشان داده است. مولف در اول ماه رجب سال 1378ه ق از تنظيم و تاليف آن فارغ شده و چاپ دوم آن توسط «محمد آخوندى »در سال 1395ه ق، انجام گرفته است.
9 - المعجم المفهرس لالفاظ نهج البلاغه
(به ضميمه نهج البلاغه المرقم، اللغات المشروحه، مصادر نهج البلاغه و جدول اختلاف النسخ).
تهيه و تنظيم دو تن از فضلا: «محمد دشتى » و «کاظم محمدى ». اين معجم بااصول فنى و سبک نوين تهيه و تنظيم گريده و کامل ترين و فنى ترين معجمى است که تاکنون بر نهج البلاغه نوشته شده است و به گونه اى است که با کمترين زحمت و باآسان ترين شيوه ممکن، محقق مى تواند ماده مورد نظر خود را پيدا کند و اين فهرست قابل استفاده براى عموم پژوهشگران داخلى و خارجى مى باشد و در آن حدود 45600 عنوان کلى و جزئى استخراج و براساس حروف تهجى تنظيم يافته است. اين معجم درتاريخ 1406 ه ق 1364 ه ش توسط انتشارات جامعه مدرسين در قم چاپ شده است.
10 - مدارک نهج البلاغه
تاليف: «شيخ هادى کاشف الغطاء»(متولد 1417 - 1289) (6).
وى اولين کسى است که با قلم خود از «نهج البلاغه » دفاع کرده و به تمام شبهات وسوالاتى که درباره نهج البلاغه پيدا شده، با براهين قاطع و دلائل محکم پاسخ داده است. و اين کتاب دوبار به ضميمه کتاب «مستدرک نهج البلاغه » او از صفحه 236 تا265 چاپ شده است (7).
11 - مصادر نهج البلاغه و اسانيده
تاليف: مرحوم «سيد عبدالزهرا حسينى خطيب ».
مولف همت عالى خويش را مصروف داشته و تمام ماخذ و مصادر نهج البلاغه را به ترتيب خود کتاب از 114 کتاب پيدا کرده و ذکر نموده است. تاليف اين کتاب ارزشمند درچهار جلد در سال 1395 ه ق پايان پذيرفته است و در همان سال به چاپ آن اقدام گرديده و تا سال 1405 ه ق سه بار در بيروت دارالاضواء چاپ شده است.
12 - مصادر نهج البلاغه فى مدارک نهج البلاغه
تاليف: «سيد هبه الدين حسينى شهرستانى ». کتابى است مخطوط و آن را در جلد پنجم «الدلائل والمسائل » ذکر کرده است (8).
13 - ادب الامام على و نهج البلاغه
تاليف: استاد کبير «حسين بستانه نوهنا».
و ترتيب عناوين آن چنين است:
1 - ما الذى مکن لعلى ان يکون اديبا متفوقا؟
2 - ما اثر عنه مما انتجته عبقريته.
3 - قيمه ادب الامام.
4 - التعريف بنهج البلاغه.
5 - الاوهام الحائمه حوله.
آن را مجله «الاعتدال النجفيه » در شماره چهارم سال پنجم منتشر ساخته است (9).
14 - الاراء الاجتماعيه فى نهج البلاغه
نوشته: استاد «عبدالوهاب حمود» ازاساتيد بزرگ ادبيات عرب در مصر، مقاله بديعى است پيرامون نهج البلاغه که آن رامجله «رساله الاسلام » که از «دارالتقريب بين المذاهب الاسلاميه » در «قاهره »منتشر مى شود، در شماره سوم سال سوم از صفحه 252 تا 257 چاپ کرده است و در آن به ويژگيهاى خاص امام اشاره شده است (10).
15 - نهج البلاغه و اسناد آن
نوشته: «سيد جواد مصطفوى ترقى ». مقاله تحقيقى است در 15 صفحه، که در نشريه دانشکده الهيات و معارف اسلامى مشهد، در شماره هيجدهم سال 1396 ه ق چاپ شده است.
16
- شبهات حول نهج البلاغه
نوشته: استاد و خطيب توانا «سيد عدنان بکاء».
سلسله مقالاتى است که در چند شماره مجله «النجف الغراء» منتشر شده است (11).
17 - الالفاظ القرآنيه فى نهج البلاغه
نوشته: «سيد محمد جعفر حکيم ». بحث ارزشمندى است که در مجله «النجف الغراء» به چاپ رسيده است (12).
18 - هکذا تحدث ابوتراب
نوشته: «محمد حسن عليوى »(اخى لامى) سلسله بحثهائى است درباره نهج البلاغه که قسمت اول آن حاضر شده است (13).
19 - الامثال فى نهج البلاغه
نوشته: علامه، استاد «شيخ عبدالهادى الفضلى »(عربى).
درباره مثلهائى است که اميرمومنان على(ص) در نهج البلاغه به آنها استشهادفرموده است.قسمتى از آن در مجله «رساله الاسلام » نشريه دانشکده اصول دين بغداد چاپ شده است (14).
20 - التفسير فى نهج البلاغه
تاليف: استاد کبير «کاصد الزيدى »، در مجله «رساله الاسلام » که از دانشکده اصول الدين بغداد صادر مى شود، در شماره هاى 3 و 4 سال پنجم انتشار يافته است، و ثابت کرده است که نهج البلاغه از مهمترين مصادرتفسير قرآن مجيد است (15).
21 - رابطه نهج البلاغه و قرآن ل(ارتباط نهج البلاغه و قرآن) (فارسى).
تاليف: «سيد جواد مصطفوى » مولف کتاب «الکاشف عن الفاظ نهج البلاغه » درتهران چاپ شده و از انتشارات کنگره نهج البلاغه است.
22 - مستدرک نهج البلاغه
تاليف: «شيخ هادى بن شيخ عباس بن شيخ على بن جعفرکاشف الغطاء»، متولد 1289 يا 1287 ه صاحب کتاب «اوجز الانباء» و تاليفات ديگر. و آن در سه جزء است بدين ترتيب:(الخطب والاوامر، الکتب والوصايا، و الحکم والاداب) و جزء اول آن در سال 1354ه ق.چاپ شده است و مولف در سال 1361 بدرود حيات گفته است (16).
برگزيده هائى از نهج البلاغه
24 - منتخباتى از نهج البلاغه
مترجم: حسين کرميار به زبان انگليسى و آن را بنياد بعثت در تهران در 103 صفحه چاپ کرده است.
25 - منتخباتى از نهج البلاغه
تاليف: علامه جليل، ترجمان کلام الله مؤلف تفسير شريف الميزان سيد محمد حسين طباطبائى تبريزى، نزيل قم متوفاى 1402ه ق، آن را «ويلم جيستيک » به زبان انگليسى ترجمه کرده و مؤسسه «محمدى تراست » در لندن چاپ کرده است.
26 - در مکتب على عليه السلام
انتخاب کننده مترجم به زبان فارسى، عالم فاضل ميزا عمران عليزاده در سال 1396ه در تبريز در 142 صفحه چاپ شده است.
27 - بخشى از نهج البلاغه
انتخاب کننده و مترجم: دکتر اسدالله مبشرى. از نهج البلاغه وصيت اميرالمؤمنين عليه السلام به فرزندش امام مجتبى و عهدنامه مالک اشتر را برگزيده و به فارسى ترجمه کرده است و دفتر نشر فرهنگ اسلامى در تهران در سال 1396ه چاپ نموده است.
28 - 29 - روائع نهج البلاغه(زيبائى هاى نهج البلاغه)
تاليف: نويسنده معروف مسيحى «جورج جرداق » مؤلف کتاب «الامام على » برگزيده اى از نهج البلاغه. که در بيروت چاپ شده است و آن را محمد رضا انصارى به فارسى ترجمه کرده و به نام «زيبائى هاى نهج البلاغه » ناميده و در تهران چاپ شده است. همان کتاب را به همان نام فخرالدين حجازى نيز در 455 صفحه ترجمه کرده و در سال 1396ه ق چاپ شده است (1).
30 - منتخب نهج البلاغه
يک نسخه خطى از آن در کتابخانه ملى پارس به شماره 443 موجود است (2).
31 - منتخب نهج البلاغه
انتخاب کننده: محمود بن محمد تقى مشهدى. از نهج البلاغه برگزيده و در عهد عالمگير سال 1172ه ق به فارسى برگردانده و نسخه خطى آن در کتابخانه امام رضاعليه السلام در مشهد مقدس موجود است (3).
32 - الخطب المنتخبة للاعياد والجمعات
انتخاب کننده : حاج ميرزا آقا، ابن کاظم زاهدى. از نهج البلاغه انتخاب کرده و به فارسى ترجمه کرده است و در سال 1376ه در تهران چاپ شده است.
33 - منتخب نهج البلاغه
خواجه صائن الدين على بن محمد بن افضل الدين محمد اصفهانى ترکهى متوفاى 830ه از نهج البلاغه بعضى کلمات قصار را انتخاب کرده و به فارسى ترجمه نموده است (4).
34 - تحفة العابدين
مواعظى که از نهج البلاغه اقتباس شده است.
تاليف: سيد مهدى ابن سيد صالح طباطبائى حکيم نجفى متوفاى 1312ه (5).
35 - الصياغة من نهج البلاغه
تاليف: شيخ طه ياسين هنداوى. مقيم اهواز. فاضل، اديب، نويسنده و شاعر.
بعضى از خطبه هاى نهج البلاغه را انتخاب کرده و شرح نموده و به اين اسم ناميده است.
مؤلف، کتاب ديگرى دارد درباره صحت انتساب محتواى نهج البلاغه به اميرالمؤمنين در دو جزء که آن را «هذا هو الحق » ناميده است (6).
36 - مستطرفات نهج البلاغه (المستطرفات فى شرح نهج الهداة)
تاليف: شيخ فخرالدين بن محمد على بن احمد بن طريح طريحى رماحى مسيلمى نجفى، متوفاى 1081 يا 1085ه (7).
37 - الروائع
برگزيده هاى ادبى است از نهج البلاغه که آن را «فؤاد افرام بستانى » در بيروت انتشار داده است و آن پنج فصل و هر فصل ده بخش که در مجموع پنجاه بخش انتشار يافته بخش اول از فصل اول: على بن ابى طالب و نهج البلاغه (به عنوان مقدمه) بعد برگزيده هاى خود را به ابواب و عناوين تقسيم کرده:
باب اول: الحکم والآراء: الحکم ، الآراء، القضاء والقدر، الايمان والکفر والشک والاستغفار، الانسان، المراة، قوام الدنيا، صفة الزاهدين، مدح الدنيا.
باب دوم: الرسائل والوصايا، الکتب، الوصايا، العلم والمال.
باب سوم: الخطب والادعية. و مکرر در بيروت در تيراژ وسيع چاپ شده است.
38 - شرح النهج (شرح خطبه همام من النهج).
تاليف: فاضل شريف ميرآصف قزوينى متوفاى 1136ه.
شرح خطبه همام از نهج البلاغه است (8).
39 - شرح النهج (ترجمه عهدنامه مالک اشتر)
تاليف: ميرزا محمد ابراهيم نواب تهرانى ملقب به «مدايح نگار» (بدايع نگار» (9) ابن محمد مهدى نواب (متوفاى 1299ه) عالم اديب و مورخ فاضل و محدث متحبر. و داراى تالفات زياد از جمله: 1 - فيض الدمع، در مقتل امام حسين عليه السلام که در سال 1286ه چاپ شده; 2 - خسروى نامه; 3 - عقداللئالى در تاريخ; 4 - ترجمه عهد الامام اميرالمؤمنين عليه السلام الى مالک الاشتر. مؤلف عهد نامه امام را به زبان فارسى شرح و ترجمه کرده و از آن در سال 1273 فارغ شده است.
مرحوم نواب اهل خير بود و به پخش و نشر کتب دينى علاقمند بود و کتاب شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد در سال 1271ه به امر ايشان در تهران چاپ گرديد (10).
40 - شرح خطبه همام
مؤلف: ميرزا ابو القاسم ابن ميرزا احمد شيخ الاسلام اصطهباناتى. معاصر (11).
41 - شرح خطبه شقشقيه
مؤلف: شيخ ميرزا ابوالمعالى ابن علامه حاج محمد ابراهيم کلباسى خراسانى اصفهانى متوفاى 1315ه درکتاب «البدر التمام » ذکر کرده است (12).
42 - دستور حکمت
مؤلف: شيخ احمد بن حافظ عقيلى اديب کرمانى مؤلف کتاب «سالارنامه ».
دستور حکمت، شرح فارسى عهدنامه مالک اشتر که به دستور «علاءالملک سيد محمود خان طباطبائى تبريزى » تاليف کرده و در سال 1321ه ق چاپ شده است (13).
43 - دستور حکومت
ترجمه و شرح عهدنامه اميرالمؤمنين به مالک اشتر.
مؤلف شيخ محمد على واعظ ابن على اصغر تهرانى، معروف به «همت آبادى ».
مقاله اى را زير عنوان «مقالة فى الکفر» پايان بخش کتابش قرار داده که در رد کتاب موسوم به «مقالة فى الاسلام » (14) است.
44 - دستور حکومت (دستور حکمت)
ترجمه عهدنامه مالک اشتر. مؤلف: ميرزا محمد على خان بن ميرزا محمد حسين خان ذکاء الملک معروف به «فروغى اصفهانى » و در ايران چاپ شده است (15).
45 - دستور حکمت (ودستور حکومت)
ترجمه عهدنامه مالک اشتر(فارسى) از احمد بن حافظ عقيلى کرمانى متخلص به «اديب » متوفاى 1329، و اين کتاب در سال 1321ه ق چاپ شده است، خطبه آن از «ذکاء الملک فروغى » است (16).
46 - دستور حکومت (ترجمه عهدنامه مالک اشتر)
(فرانسه) از سرهنگ صادقيان در سال 1335 چاپ شده است (17).
47 - دستور حکومت (ترجمه عهدنامه مالک اشتر)
(انگليسى) از سيد باقرى در سال 1335 چاپ شده است (18).
48 - دستور حکومت
ترجمه و شرح مالک اشتر (فارسى) نوشته شيخ محمد على واعظ همت آبادى، چاپ شده است (19).
49 - تحفة الولى
شرح و ترجمه عهدنامه مالک اشتر.
تاليف: مولى محمد حسين ابن احمد بن محمد بن سميع يزدى و در سال 1227ه در مشهد به امر والى آنجا شاهزاده «ولى ميرزا» تاليف کرده است و اول آن چنين آغاز شده است: (طرازنده اورنک پادشاهى ممالک وسيعه سخن طرازى) و نسخه اى از آن در کتابخانه هاى کربلا ديده شده است (20).
50 - آداب الملوک
فارسى در شرح عهدنامه مالک اشتر.
تاليف: سيد ميرزا رفيع الدين نظام العلماء ابن ميرزا على اصغر بن ميرزا رفيع بن ميرزا ابوطالب وزير ابن ميرزا سليم نائب الصدارة طباطبائى تبريزى(متوفاى 1326ه) و در سال 1320 در 323 صفحه چاپ شده است (21).
برگزيده هائى از نهج البلاغه
51 - ترجمه الکلمات القصار
ترجمه ميرزااحمد على سپهر(مورخ الدوله) نزديک 700 کلمه از کلمات قصار اميرمومنان على(ع) رابه فارسى و فرانسه ترجمه کرده و در سال 1312 در تهران چاپ شده است (1).
52 - شرح النهج، شرح بعض کلمات قصار نهج البلاغه
تاليف: ملا اسماعيل بن محمدحسين مازندرانى اصفهانى خاجوئى متوفاى 1173ه. عالمى جامع و از اکابر فقها ومتکلمين اماميه در عهد نادرى بود که به حسن اخلاق و عزت نفس و اخلاص به ائمه هدى عليهم السلام و عدم اعتناء به صاحبان پول و مقام شهرت داشت و از کسانى که علم را وسيله مقاصددنيوى مى نمودند، بسيار تنفر داشت.
به همين جهت در نظر عامه مردم احترام داشت حتى نادرشاه با آن صولت و سطوتى که داشته، به جز او کس ديگرى را وقعى نمى گذاشت،. فقط اوامر و دستورات او رالازم العمل مى دانست و تاليفات سودمندى دارد از جمله شرح بعضى از کلمات قصاراميرمومنان على(ع) است (2). نسخه خطى اين کتاب در ضمن مجموعه اى در کتابخانه رضوى موجود است و خصوصيات آن در جلد 5 ص 104 شماره 566 از اخبار مخطوطه ذکر شده است (3).
53 - ترجمه عهد نامه مالک اشتر
(سلوک الولاه سلوک ولاه العدل آداب الولاه رساله فى سلوک الولاه)
تاليف : علامه مجلسى مولى محمد باقر بن محمد تقى اصفهانى(متوفاى 1110ه) و آن شرح فارسى عهدنامه مالک اشتر است و در فهرست تصانيف علامه به عنوان ترجمه ذکر شده است. داماد وى ميرزا کمال در کتاب «البياض الکمالى »گفته است نوشته علامه مجلسى ترجمه مختصرى بوده و لکن آن را حاج محمد صالح قزوينى به تفصيل شرح کرده است. بنابراين تاليف قزوينى شرح شمرده مى شود. علامه تهرانى مى گويد: يک نسخه از آن را به ضميمه شرح فارسى نامه امام(ع) به عثمان بن حنيف والى بصره، اخيرا در کتابخانه اميرالمومنين(ع) ديدم (4).
54 - شرح النهج، شرح خطبه شقشقيه
تاليف: بعضى از متاخرين. اول آن اين چنين است: «الحمد لله الذى ارسل محمدا بالهدى و دين الحق...» و نسخه اى از آن پيش استاد على خاقانى موجود بود (5).
55 - ترجمه عهد مالک الاشتر
تاليف: شيخ محمد هادى بن محمد حسين قائنى، آن رادر سال 1323 ه ق تاليف کرده و در سال 1315شمسى چاپ شده است و نامبرده کتاب ديگرى دارد به نام «ترجمه الادب الکبير» (6).
56 - شرح النهج
ترجمه فارسى شش نامه و دو خطبه و بعضى کلمات قصار على(ع) در 112صفحه و آن را بعضى از متاخرين از ناسخ التواريخ استخراج کرده اند و نسخه خطى آن در کتابخانه رضوى موجود است (7).
57 - شرح النهج
تاليف: مولى محمد تقى، والد علامه مجلسى متوفاى 1070ه. و آن شرح فارسى «خطبه الاستسقاء» است که قسمتى از آن در نهج البلاغه آمده است (8).
58 - شرح النهج (بخش گهرها)
تاليف: شيخ محمد تقى قمى جاپلقى. شرح و ترجمه کلمات قصار علوى به زبان فارسى است و اسم آن «بخش گهرها» و در ايران چاپ شده است (9).
59 - شرح النهج
شرح و ترجمه تعدادى از خطبه ها و نامه ها و کلمات قصار اميرمومنان على(ع) به فارسى (10).
تاليف: ميرزا محمد تقى خان بن محمد على، متخلص به «سپهر» ملقب به «لسان الملک ». اديب، مورخ و مولف کتاب عظيم «ناسخ التواريخ » متوفاى 1297ه (11).
60 - شرح النهج
تاليف: مولى محمد تقى بن حسين على هروى حائرى متوفاى 1299ه.
و در کتاب خود «نهايه الامال » ذکر کرده است که اين کتاب شرح مفصل خطبه همام دراوصاف متقين است (12).
61 - منظومه عهدنامه حضرت اميرالمومنين(ع) به مالک اشتر
ناظم: ميرزا جهانگيرخان ناظم الملک حسين مرندى ملقب و متخلص به ضيائى، و در ايران چاپ شده است (13).
62 - شرح النهج
تاليف: ميرزا جهانگير خان ناظم الملک ضيائى(متوفاى 1352ه).
وصاياى سه گانه امير مومنان على(ع) به فرزندش امام حسن مجتبى(ع) که در نهج البلاغه ذکر شده به تاريخ 1329ه به نظم کشيده وبه تفصيل شرح نموده است و در استانبول در همان سال با متن وصاياى امام(ع) چاپ شده است (14).
63 - شرح النهج
تاليف: شيخ محمد حسن بن على محمدى بجنوردى (متولد 1345ه) ازکودکى مقيم نجف اشرف بوده و در مدرسه سيد يزدى حجره داشت و حافظ قرآن و مقدارى از نهج البلاغه بود ظاهرا هنوز شرح وى به اتمام نرسيده است (15).
64 - نوراليقين(فى شرح خطبه صفات المومنين)
تاليف: ميرزا حسين شفيعى. خطبه همام را به فارسى شرح و ترجمه کرده و آن را «نوراليقين » ناميده است. و در سال 1372 در ايران چاپ شده است (16).
65 - هدايات الحسام فى عجائب الهدايات للحکام
اسم تاريخى ترجمه عهدنامه مالک اشتر به فارسى است. تاليف: اديب حکيم ميرزا محمد حسين بن على نقى همداني-برادر ميرزا محمد واعظ همداني- و آن را در سال 1308 به اسم والى کرمانشاه «زين العابدين حسام الملک » تاليف کرده است و يک نسخه از آن به تاريخ کتابت 1311ه در کتابخانه محتشم السلطنه اسفنديارى درتهران موجود است (17).
66 - تقويم الاود و مداواه العمد
تاليف: سيد سبط حسن بن سيد وارث حسين جايسى لکهنوى(1296 - 1354) و کتاب چنين آغاز شده است: «الحمد لله الوتر الصمد الذى رفع السماء بلا عمد». و آن شرح خطبه اى است که اول آن چنين است: «لله در فلان فلقد قوم الاود وداوى العمد». و اين کتاب که مجموعا 78 صفحه است دراين بحث مى کند که مراد از «فلان » در آن خطبه کيست؟ و در لکهنو چاپ شده است (18).
67 - هديه الامم و مجله الاداب والحکم
تاليف: حاج محمد صادق معروف به «غازى »ابن حاج محمد على بن على محمد بن اللهوردى تبريزى. در سال 1327ه تاليف و درهمان سال هم چاپ شده است (19).
68 - شرح النهج (شرح عهدنامه مالک اشتر)
تاليف: مولى محمد صالح بن محمد باقرقزوينى روغنى مولف شرح کامل نهج البلاغه. و آن شرح عهدنامه مالک اشتر به فارسى است و آن را از شرح کامل استخراج نموده و بر هر صفحه اشعار و مطالب سودمندى هم افزوده است و مقدمه اى هم بر اول آن اضافه کرده است و ظاهرا در سال 1094 ازتاليف آن فارغ شده است و نسخه اى از آن در مدرسه سپهسالار سابق و ديگرى درکتابخانه محتشم السلطنه اسفنديارى موجود است (20).
69 - منشور الادب الالهى، و دستورالعمل کارگاهى
شرح فارسى وصيت اميرالمومنين(ع)به فرزندش امام مجتبى(ع) و مختصر آن را در شرح کامل نيز درج کرده است.
تاليف: مولى محمد صالح روغنى مذکور (21).
70 - کتاب الاخلاق النفسيه فى شرح خطبه الوصيه
شرح فارسى خطبه وصيت اميرمومنان على(ع) به فرزندش امام مجتبى(ع) است (22).
71 - صد کلمه ترجمه و شرح صد کلمه از کلممات قصار در نهج البلاغه،
تاليف:مرحوم حاج شيخ عباس بن محمد رضا محدث قمى و در سال 1353 چاپ شده است (23).
72 - شرح خطبه شقشقيه
تاليف: سيد مفتى مير محمد عباس ابن سيد على اکبرشوشترى لکهنوى متوفاى 1306ه و آن شرح خطبه شقشقيه به زبان فارسى است که در سال 1287 در هند چاپ شده است. در حاشيه اين نسخه تعليقاتى هم به عربى وجود دارد وآن را به امر نواب معتمدالدوله مختارالملک سيد محمد خان بهادر ضيغم جنگ تاليف کرده است (24).
73 - در ثمين
تاليف: عالم فقيه واعظ اديب شيخ عبدالحسين ابن شيخ محمد طاهرابن علامه شيخ محسن دزفولى و آن شرح فارسى خطبه همام در وصف متقين است و هرکجااز شرح يک جمله فارغ شده آن را به فارسى به نظم کشيده است و نسخه اى از آن درکتابخانه پسرش شيخ محمد على معزى مولف کتاب «تجديد الدوارس » و «مفتاح التحقيق » موجود است. مولف، اشعار جالبى هم دارد که در «مخزن الدرر» ذکر شده است و تخلص وى در آن «بهار» است (25).
74 - شرح خطبه قاصعه
شرح خطبه قاصعه به زبان فارسى است. و مولف آن: مولى عبدالکريم بن محمد يحيى قزوينى معاصر شاه سلطان حسين صفوى متوفاى 1136ه مى باشدکه تمام آن را در کتاب خود «نظم الغرر» در باب 15 آورده است (26).
75 - نظم الغرر و نضد الدرر
تاليف: عبدالکريم بن محمد يحيى بن محمد شفيع قزوينى معاصر شاه سلطان حسين صفوى (1101 - 1135) مولف در اين کتاب نظم «غررالحکم و درر الکلم » آمدى را تغيير داده و تمام کلمات قصار نهج البلاغه را هم برآن افزوده و شرح کرده است. و مجلدات اين کتاب ارزشمند به طور پراکنده درکتابخانه هاى مختلف ايران يافت مى شود (27).
76 - محفظه الانوار
تاليف: سيد عبدالله ابن ابوالقاسم ابن علم الهدى عبدالله بلادى بهبهانى بوشهرى(1291 - 1372) شرح فارسى کلماتى است که از کلمات قصار اميرمومنان على(ع) از نهج البلاغه برگزيده و در سال 1343 ه چاپ شده است (28).
77 - شرح النهج
تاليف: شيخ محمد على بن ابى طالب مشهور به على بن ابيطالب حزين زاهدى گيلانى اصفهانى متوفى در بنارس هند سال 1181ه و آن شرح و ترجمه به فارسى بعضى از خطب نهج البلاغه است (29).
برگزيده هائى از نهج البلاغه
78 - تفسير الخطبه الشقشقيه
تاليف:«شريف مرتضى علم الهدى على بن حسين موسوى » (متوفاى 436ه).
و آن را «شيخ ابوالحسن محمد بن محمد بصروى » در فهرست تصانيف سيد مرتضى ذکرکرده است (1).
79 - شرح النهج
تاليف: «خواجه صائن الدين على بن محمد بن افضل الدين محمدترکه »(متوفاى 830ه). شرح حال وى را صاحب رياض نوشته و گفته است: تاليفات وى زياد است از جمله شرح و ترجمه بعض کلمات اميرمومنان (ع) از نهج البلاغه به زبان فارسى است (2).
80 - التوضيحات التحقيقيه
در شرح خطبه شقشقيه تاليف: «سيد على اکبر ابن سيدمحمد سلطان العلماء لکهنوى »(متوفاى 1326ه).
شرح حال وى را سيد على نقى نقوى در «مشاهير علماء الهند» نوشته است (3).
81 - شرح النهج
تاليف: «امير على شير بن گنجينه بهادر نوائى جغتائى هروى »ملقب به «نظام الدين »(841 - 906ه).
وزير «سلطان حسين ميرزا بايقراى گورکانى »(875 - 911) آثار قلمى و تاليفات نوائى زياد است و به زبان ترکى و فارسى هر دو کتاب نوشته و شعر گفته است و درکتاب «تحفه سامى » صفحه 180 غير از پنج ديوانش شانزده کتاب بر او شمرده است وگفته: «نوائى » کلمات قصار «علوى » را به نظم کشيده و براى هر کلمه يک رباعى ترکى سروده است (4).
82 - شرح النهج
شرح خطبه شقشقيه. تاليف: «تاج العلماء سيد على محمد ابن سلطان العلماء سيد محمد بن دلدار على نصير آبادى »(متوفاى 1312ه) «سيد على نقى نقوى لکهنوى » در «مشاهير علماءالهند» گفته است (5).
83 - شرح النهج به فارسى
ترجمه و شرح و توضيحات عهدنامه اميرالمومنين(ع) به «مالک اشتر».
تاليف: «مولى محمد کاظم بن محمد فاضل مشهدى مدرس و خادم حرم رضوى ». و آن را به درخواست «اعتماد الدوله شاه قلى خان » نوشته است. نسخه آن ضمن مجموعه اى در کتابخانه آستان قدس موجود است و تاريخ کتابت آن 1377ه مى باشد (6).
84 - اساس السياسه فى تاسيس الرياسه تاليف: واعظ ماهر، شهير به «سلطان المتکلمين »، «شيخ محمد ابن مولى اسماعيل بن عبدالعظيم بن محمد باقرکجورى مازندرانى » نزيل تهران (متوفاى 14 شعبان 1353ه). و آن شرح عهدنامه اميرمومنان(ع) به «مالک اشتر» است و نسخه آن پيش فرزندش مشهور به «ملک المتکلمين اخلاقى » موجود است (7).
85 - شرح النهج
و آن ترجمه عهدنامه «مالک اشتر» به نظم ترکى است و در سال 1304ه در اسلامبول چاپ شده است. ناظم «محمد جلال الدين » و شايد از علماى عامه است (8).
86 - شرح النهج
تاليف: «شيخ محمد قوام الدين بن حبيب الله قمى ». شرح کلمات قصار اميرالمومنين على(ع) (9).
87 - شرح النهج
شرح نزديک به صد کلمه از کلمات قصار که در نهج البلاغه ذکر شده است.
تاليف: «شيخ محمد بن نصار حويزى »، معاصر «شيخ بهائى » مولف کتاب «الامامه » که نسخه اى از آن در کتابخانه حسينيه شوشتريها در نجف اشرف موجود است و شرح مذکور را به آخر آن ملحق کرده است (10).
88 - دراسات النهج (شرح عهدنامه مالک اشتر)
تاليف: «شيخ محمد مهدى ابن شيخ عبدالکريم شمس الدين عاملى ». و در سال 1376ه در نجف اشرف چاپ شده است (11).
89 - نغمه الهى
تاليف: «محيى الدين شيخ مهدى بن ابى الحسن بحرانى قمشه اى،تهرانى » به تخلص «الهى » مدرس در معقول. و آن شرح خطبه همام در وصف متقين است و آن را با شعر فارسى شرح کرده و آن چاپ شده است (12).
90 - رموز الاماره
تاليف: «ميرزا احمد» مشهور به «وقار» ارشد اولاد«ميرزا محمد شفيع » متخلص به «وصال » شاعر شهير شيرازى (1232 - 1298ه) مدفون در مزار شاه چراغ.
و آن شرح عهدنامه مالک اشتر به شعر فارسى است. در اول منظومه خود اسم «معتمدالدوله و فرهاد ميرزا» را آورده است. در شيراز به سال 1331 در چاپخانه محمديه چاپ شده است (13).
91 - شرح النهج (شرح خطبه شقشقيه)
تاليف: «شيخ مولى هادى بنابى » شارح خطبه زينبيه (14).
92 - شرح عهد مالک الاشتر (به فارسى) تاليف: «علامه شيخ هادى ابن مولى حسين بن محسن ابن عبدالله بن محسن بن حسين بيرچندى »(1277 - 1319ه) و در سال 1355ه درتهران به طبع رسيده است (15).
93 - روض المنى فى المختار من قصار کلمات اميرالمومنين(ع)
شرح کلمات قصاراميرمومنان(ع) که در آن اشعار و احاديث و حکايات مناسب هم ذکر شده است. تاليف:
«سيد على اکبر بن رضى ابن محمد تقى رضوى قمى برقعى »(متولد 1317ه) (16).
94 - درر الکلم (ترجمه کلمات قصار اميرالمومنين(ع)(فارسى).
تاليف: «سيد على اکبر برقعى » متخلص به «کاشف » و مولف کتاب ديگر در همين موضوع به نام «روض المنى » در شماره قبل به آن اشاره شد (17).
95 - کشف السحاب فى شرح الخطبه الشقشقيه
تاليف: «ملا حبيب الله بن على مدد بن رمضان کاشانى »(متوفاى 1340ه) از علماى اماميه قرن چهاردهم. زاهد و متقى وعرفان مسلک داراى اخلاق حميده بود (18).
96 - التقاط الدرر (منتخب شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد)
تاليف: «محمد بن حاج قنبر کورعلى مدنى کاظمى »(حدود سال 1300 فوت کرده است). واز تاليف آن سال 1283 فارغ شده است و از شرح ابن ابى الحديد هر آنچه راجع به اخلاق و حکم و آداب بوده، استخراج کرده است و نسخه اى از آن در کتابخانه «سيدحسن صدر» (19) موجودبود.
97 - منتخب وصايا اميرالمومنين(ع) و حکمه
با حروف تهجى تنظيم شده و در آخر آن وصيت امام به فرزندش امام حسين(ع) آمده است و يک نسخه ازآن به خط نستعليق به قلم «مير قاسم قره باغى » به تاريخ 911ه ق. در کتابخانه «خديويه مصر) موجود است که در حواشى آن تعليقاتى به فارسى نوشته شده است (20).
98 - شرح الکلمات المائه
(منهاج العارفين فى شرح کلمامت اميرالمومنين(ع » که شرح صد کلمه از کلمات قصار امير مومنان (ع) است.
تاليف: «شيخ کمال الدين ميثم بن على بحرانى »(متوفاى 679ه) مولف سه شرح :(کبير، متوسط و صغير) بر نهج البلاغه دارد که اول آن چنين آغاز شده است: «يا ذاالجلال يا حى يا قدوس يا سلام » (21).
برگزيدههائى از نهجالبلاغه
127 - امام على(ع) بزرگترين خطيب تاريخ:
نوشته احمد سپهر خراسانى. مقالهاى در 18 صفحه، سيزدهمين مقاله يادنامه كنگرهنهجالبلاغه.
128 - بيتالمال در نهجالبلاغه
نوشته آيهالله حاج شيخ حسين نورى، مقاله مفصلىاست در 58 صفحه كه در پايان يادنامه كنگره نهجالبلاغه(1401 - 1360) توسط «بنيادنهجالبلاغه» چاپ شده است.
129 - بينش تاريخى نهجالبلاغه
تاليف: دوست دانشمند آقاى يعقوب جعفرى. محتواىكتاب در چهار بخش تنظيم شده بدين ترتيب كه:
1 - كلياتى از تاريخ. 2 - عواملزمينهساز در ساختارهاى تاريخى.3 - كارهاى خدا در تاريخ .4 - انگيزههاى تحولات تاريخى و آن در 163 صفحه در قطع وزيرى توسط «دفتر نشرفرهنگ اسلامى» در سال 1372 چاپ شده است.
130 - شرح نامه همايون
شرح و تفصيل وصيت مولى الموالى اميرالمومنين على بنابيطالب(ع) به سبط اكبر، الامام الحسن المجتبى(ع) تاليف: عالم فاضل مرحوم ميرزااحمد مدرس -وحيد مشهور به حاجى ميرزا آقا باغمشهاى تبريزى(متولد 1334ه)
مجموعهاى است علمى، ادبى، تفسيرى و روائى، به خط علىاصغر عالم ديانتى تبريزى درسال 1398ه در 580 صفحه نوشته شده، و سپس از روى همان نسخه افست و چاپ گرديدهاست.
131 - آئين جهاندارى
ترجمه عهدنامه «مالك اشتر» و چند نامه ديگر ازنهجالبلاغه.
تاليف: محمد على انصارى مولف نهجالبلاغه منظوم در سال 1385 چاپ شدده است.
132 - آئينه پرهيزكاران(شرح خطبه همام)
تاليف : سيد ابراهيم علوى خوئى كه درسال 1341ش، در 347 صفحه وزيرى چاپ شده است (1).
133 - ابواب حكمت(ترجمه كلمات قصار اميرالمومنين(ع»(فارسى)
احتمال مىرودمنظور كلمات قصار نهجالبلاغه باشد و يا شامل آنهم مىباشد.
تاليف: كمال الدوله محمد حسن ميرزا قاجار(ميرپنجه) در سال 1319ه ق، در 99صفحه رقعى به چاپ رسيده است (2).
134 - آثارهاى از دانش(شرح خطبه اول نهجالبلاغه) (فارسى).
تاليف: سيد على ميريحيى، در سال 1396 چاپ شده است.
135 - اخبار غيبيه اميرالمومنين(فارسى)
تاليف: شيخ ذبيحاالله محلاتى. در سال1335ش، در 475 صفحه رقعى چاپ شده است (3).
136 - اخلاق مذهبى(كلمات قصار علوى) (فارسى).
تاليف: شيخ محمد على بن حسن كاتوزيان. در سال 1330ه ق. چاپ شده است (4).
137 - وصيه اميرالمومنين(ع)
با ترجمه فارسى در يك جلد بافته شده از طلا و هرصفحه 6 سطر كه د ركتابخانه (رضويه) و پيش اسماعيليه موجود است (5).
138 - الاخلاق المرضيه فى شرح خطبهالوصيه
شرح خطبه الوصيه(نامه 31 نهج البلاغه) (6).
139 - اخلاق اسلامى در نهجالبلاغه «خطبه متقين»
درسهاى آيهالله مكارم شيرازى. تاليف: اكبر خادم الذاكرين در دو جلد، جلد اول در 520 صفحه و جلد دوم در 608 صفحه وزيرى.
تاريخ انتشار 1371. ناشر: مطبوعاتى هدف. چاپخانه مدرسه الامام امير المؤمنين(ع).
نگارنده اين كتاب را قبل از چاپ از اول تا آخر مطالعه كرده و اصلاحاتى همانجام داده است كتابى ارزشمند و شرح جامع «خطبه متقين» معروف به خطبه هماماست.
140 - برگزيده سخنان على(ع) از نهجالبلاغه(فارسى)
تاليف: نويسنده توانا مرحوم«جواد فاضل» متوفاى 1340شمسى. چاپ سوم اين كتاب در 196 صفحه جيبى در سال1334ش انجاام شده است (7).
141 - بيعهالافاخم(ترجمه و شرح عهدنامه مالك اشتر) (فارسى).
تاليف: على بن ميرزا احمد (از علماى سده سيزدهم). تاريخ تاليف: 1235. نسخه خطى آن در 414 برگ در فهرست منزوى معرفى شده است (8).
142 - پرتوى از انوار نهجالبلاغه(فارسى)
شرح خطبه اول نهجالبلاغه است. تاليف: سيد محمد صادقى، در سال 1357ش در اصفهان در 134 صفحه چاپ شده است.
143 - ترجمه خطبه شقشقيه به نظم(قصيده در ترجمه)
اثر سيد محمد تقى بن اميرمحمد مومن حسينى قزوينى متوفاى 1270ه نسخه خطى آن را صاحب الذريعه در كتابخانهبادكوبهاى در كربلا ديده است (9).
144 - تحفه علويه سليمانيه(شرح و ترجمه عهدنامه مالك اشتر)(فارسى)
مولف آنمعلوم نيست وى در سال 1101ه به تاليف آن اشتغال داشته و غير از «تحفهسليمانيه» چاپ شده است. نسخه خطى آن در 207 برگ در كتابخانه مدرسه فيضيه قمموجود است (10).
145 - تحفهالملوك(ترجمه عهدنامه مالك اشتر)(فارسى)
فهرست كتابخانه دانشگاه،ج2، ص (11) 18 تاليف: محمد حسين بن احمد بن محمد بن سميع يزدى. تاريخ تاليف: 1227، در مشهد.
نسخه آن را صاحب الذريعه در يكى از كتابخانههاى كربلا ديده است (12).
146 - ترجمه خطبه شقشقيه(فارسى)
تاليف: على انصارى در سال 1354ش در 14 صفحهچاپ شده است (13).
147 - ترجمه خطبه شقشقيه(فارسى)
مترجم و نام كتاب ناشناخته. نسخه آن دركتابخانه آستان قدس موجود است (14).
148 - ترجمه عهدنامه مالك اشتر(فارسى)مترجم معلوم نيست(سده 10 و 11) (15).
149 - ترجمه عهدنامه مالك اشتر(فارسى)
تاليف: سيد صادق بن على حسينى معاصرناصرالدين شاه قاچار(سده سيزدهم) (16).
150 - ترجمه عهدنامه مالك اشتر(فارسى)
نوشته: ميرزا آقاخان عبدالحسين بنعبدالرحيم بردسيرى كرمانى مقتول، در 1314ق. و در تهران چاپ شده است (17).
151 - ترجمه عهدمالك اشتر(فارسى)
تاليف: عبدالواسع تونى(سده دوازدهم) نسخهآن دركتابخانه مجلس موجود است (18).
152 - ترجمه عهد مالك اشتر(فارسى)
تاليف: عليرضا (سده يازدهم) شايد ميرزاعلى رضا تجلى باشد (19).
153 - ترجمه عهد مالك اشتر(فارسى)
تاليف: محمد باقر بن اسماعيل خاتونآبادى،تاريخ پايان ترجمه، حدود 1115ه ق.نسخهاى به همان تاريخ در كتابخانه ملى موجود است (20).
154 - ترجمه عهد مالك اشتر(فارسى)
نوشته : محمد بن مهدى بهشتى(سده سيزدهم) بهاحتمال نسخه اصل آن در كتابخانه ملى است (21).
155 - ترجمه عهد مالك اشتر(فارسى)
توسط مترجم ناشناخته. نسخهاى به تاريخ1310ه ق. در كتابخانه ملى موجود است (22).
156 - ترجمه وصيتنامه اميرالمومنين(ع)(فارسى)
نوشته : عبدالمهدى بن ابوترابحسينى نفيسى. در سال 1267ه ق. چاپ گرديده و گويا ترجمه وصيت امام (ع) بهفرزندش امام حسن مجتبى(ع) باشد (نامه شماره 31) (23).
157 - خداوند سخن در نهجالبلاغه با ما سخن مىگويد(فارسى)
ترجمه و شرح وصيتامام به امام حسن مجتبى و امام حسين:(نامه شماره 47) و نامه امام به «عثمان بنحنيف» (نامه 45) است. تاليف: م شرمين، به طبع رسيده است.
158 - الخطب المنتخبه للاعياد والجمعه(عربى و فارسى)
از حاج ميرآقا بن كاظمزاهدى. در سال 1376ه ق در تهران در 225 صفحه رقعى چاپ شده است (24).
159 - خورشيد هدايت(نهجالبلاغه منظوم) (فارسى)
اثر: عباس ايراندوست گوهرىبروجردى. در سال 1344ش در تهران در دو جلد چاپ شده است (25).
160 - درج اللئالى ترجمه الف كلمات قصار اميرالمومنين(ع)(فارسى)
از كلماتقصار نهجالبلاغه هم در آن هست. از مويدالشعراى متوفاى 1330 در سال 1328 در هندچاپ شده است (26).
برگزيده هائى از نهج البلاغه
161 - الدر الصافيه
(ترجمه برخى از کلمات قصار على(ع)) (فارسى)احتمالا کلمات قصار نهج البلاغه را داشته باشد. از ملا «محمدکاظم بن محمد شفيع هزار جريبى ». نسخه اصلى آن را صاحب «الذريعه » نزد «شيخ محمد حائرى » مولف کتاب خصائص الزهراء ديده است (1).
162 - دستور زندگى
(شرح وصيت امام به فرزندش امام حسن(عليهما السلام)) (فارسى).
نوشته: «غلامعلى بن محمد حسن رئيس يزدى » که در سال 1369 ه ق چاپ شده است (2).
163 - حکمت و معيشت
تاليف: دکتر «عبدالکريم سروش » استاد دانشگاه.
164 - سى درس از نهج البلاغه(فارسى)
نوشته : «شيخ على کاظمى » در سال 1356 ش چاپ شده است.
165 - سخنان نغز على(ع)(فارسى).
از : «حسين حماسيان صابر کرمانى » که در سال 1344 در 34 صفحه چاپ شده است (3).
166 - شرح خطبه شقشقيه (عربى).
مولف آن معلوم نيست. نسخه مورخ سده سيزدهم آن در کتابخانه ملى موجود است (4).
167 - شرح خطبه همام (فارسى).
نوشته : مرحوم «ملا محمد تقى مجلسى » (متوفاى 1070) ه و نسخه خطى آن درکتابخانه آيه الله مرعشى موجود است.
168 - شرح منظوم خطبه همام (فارسى).
اثر: «دکتر جواد نوربخش کرمانى » که در سال 1371ه ق در تهران چاپ شده است (5).
169 - شرح وصيت نامه على(ع)
تاليف: «حسين بن على بن محمد شفيع » متولد1331، ظاهرا شرح نامه 31 نهج البلاغه است (6).
170 - شرح يک حديث از نهج البلاغه (عرفت الله بفسخ الغرائم) (عربى).
شرح کلمه شماره 250 از کلمات قصار است. نوشته : «شيخ ابوطالب بن عبدالله زاهدى » متوفاى 1127ه (7).
171 - شرح يک حديث (فارسى)
ترجمه همان رساله است از فرزندش «شيخ محمد على حزين » متوفاى 1181ه.
172 - شکوفه هاى خرد يا سخنان على(ع)
با ترجمه فارسى و انگليسى و رباعيات فارسى.از «ابوالقاسم حالت » در سال 1342ش چاپ شده است (8).
173 - العقبه (عربى).
شرح جمله اى از مقدمه نهج البلاغه است.
تاليف: «شيخ جمال الدين محمد بن حسين غروى قاضى کاشانى » که از دانشمندان سده ششم بوده و نهج البلاغه را از حفظ مى نوشته است (9).
174 - القانون الاکبر فى شرح عهدالامام للاشتر (عربى).
تاليف: «سيد مهدى سويج » (10).
175 - قانون الولاه فى سياسه الرعاه
شرح عهدنامه «مالک اشتر» است و اين کتاب جلد دوم کتاب «تاريخ مصر قديم » مولف است نسخه آن به خط مولف نزد برادرش «سيدضياء الدين بن سيد على » بوده است (11).
176 - ترجمه على بن ابيطالب(ع)
تاليف: «احمد زکى صفوت » که در آن ازسخنرانيهاى على(ع) و نهج البلاغه نيز بحث کرده است و آن در مصر به سال 1350 در162 صفحه چاپ شده است (12).
177 - کشف السحاب فى شرح الخطبه الشقشقيه
تاليف: «ملا حبيب الله کاشانى »متوفاى 1340ه ق (13).
178 - گنج عرفان يا سخنان امير مومنان(ع)(فارسى)
تاليف: آخوند «ملا محمدجواد صافى گلپايگانى » به نظم و نثر و در سال 1327ش چاپ شده است (14).
179 - مع الامام على(ع) فى عهد مالک الاشتر.(عربى)
تاليف: «شيخ محمد باقرناصرى » در سال 1392 ه ق. در بيروت چاپ شده است (15).
180 - مقتبس السياسه (عربى)
تاليف: مفتى بزرگ «مصر شيخ محمد عبده » شرح عهدمالک اشتر است و در سال 1317 مستقلا در مصر چاپ شده است (16).
181 - منهاج البراعه فى شرح نهج البلاغه (عربى).
متمم منهاج البراعه علامه خوئى است. از استاد «حسن حسن زاده آملى » در پنج مجلد چاپ شده است.
182 - منهاج البراعه فى شرح نهج البلاغه(عربى).
متمم دوم منهاج البراعه علامه خوئى است. ا ز «شيخ محمد باقر کمره اى » در دوجلد چاپ شده است.
183 - نظم الوصيه (فارسى)
ترجمه نامه 31 نهج البلاغه است به نظم. اثر: «سيدحسين بن ابراهيم قزوينى » متوفاى 1208 و در ترکيه چاپ شده است (17).
184 - نغمه الهى گجراتى
شرح خطبه همام است، در هند چاپ شده است (18).
185 - نوراليقين
شرح و ترجمه خطبه همام، از «حسين شفيعى » است که در سال 1372 چاپ شده است (19).
186 - نيروزيه (فارسى)
ترجمه برخى از کلمات قصار على(ع) از : «صدر».
187 - ترجمه فرمان مالک اشتر (فارسى).
نوشته: «حسين علوى آوى » از علماى قرن هشتم. از انتشارات کنگره نهج البلاغه.
188 - قانون اساسى حکومت امام على(ع) (فارسى)
ترجمه فرمان مالک اشتر است.
نوشته : على انصاريان از انتشارات کنگره نهج البلاغه.
189 - شرح الخطبه الشقشقيه
تاليف: «شيخ محمد رضا حکيمى » و از موسسه «الوفاء» بيروت در 428 صفحه منتشر شده است. شايان ذکر است نخستين کسى که به شرح ابن خطبه پرداخته، «شريف مرتضى علم الهدى » برادر «شريف رضى » است و اونيز تفسيرى به خطبه شقشقيه دارد و اخيرا ضمن رساله هاى او در يک مجموعه از«دارالقرآن » مرحوم آيه الله گلپايگانى به اهتمام «سيد مهدى روحانى » و اشراف «سيد احمد حسينى اشکورى » چاپ شده است.
190 - چهل مرواريد
مجموعه احاديث موضوعى از نهج البلاغه. گردآورى بنيادنهج البلاغه چاپ دوم زمستان 1363 در 31 صفحه به قطع خشتى.
191 - جلوه هاى حکمت گزيده موضوعى کلمات اميرالمومنين على(ع).
نوشته: «سيد اصغر ناظم زاده قمى » ناشر: دفتر نشر الهادى، قم، چاپ اول 1373در 671 صفحه وزيرى. حدود 5 هزار کلام از سخنان مولاى متقيان در 225 موضوع.
192 - مطلوب کل طالب من کلام على بن ابيطالب(ع)
تاليف: «ابراهيم انصارى مکنى » به ابواسحاق و معروف به «وطواط » از علماى اماميه قرن ششم هجرى مى باشدو به صد کلمه سراپا حکمت از کلمات قصار مولاى متقيان على(ع) با مقدارى از امثال عرب مشتمل است.
و در ليبسک و قاهره با ترجمه آلمانى و فارسى چاپ شده است (20).
193 - رموز الاماره
ترجمه صد کلمه حضرت اميرالمومنين(ع).ترجمه وصاياى اميرالمومنين(ع) به «مالک اشتر».
تاليف: «ميرزا احمد بن ميرزا محمد شفيع وصال شيرازى » معروف به «وقار»متوفى 1298ه ق. از شعراى عاليمقام و افاضل ادباى خجسته مى باشد در خط ثلث ورقاع و شکسته نيز ماهر و استاد بود و آن را به روش خطاط معروف «احمد نيريزى »مى نوشت (21).
194 - شرح الاحتشام
شرح نهج البلاغه که آن را مرحوم حاج شيخ «جواد بن ملامحرمعلى طارمى ابهرى زنجانى » از علماى اماميه اوائل قرآن چهاردهم به خواهش شاهزاده احتشام السلطنه قاچار والى زنجان نوشته است (22).
195 - نهج البلاغه از ديدگاه مقام معظم رهبرى
مولف: «محمد مهدى عليقلى ».ناشر: مرکز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى.
کتاب حاضر برگرفته از بيانات مقام معظم رهبرى، «حضرت آيه الله خامنه اى » است که در چهارده فصل تدوين يافته است.
عناوين برخى فصول چنين است: آشنائى با نهج البلاغه، تاريخچه نهج البلاغه، شخصيت حضرت على(ع) در نهج البلاغه، قرآن و نهج البلاغه، نقش نهج البلاغه در جامعه اسلامى،نقش وزارت آموزش و پرورش در احياء نهج البلاغه، حکومت در نهج البلاغه.
196 - صحابه از ديدگاه نهج البلاغه
نوشته: «داود الهامى » به سال 1374. توسط انتشارات هجرت در قم چاپ شده است.
در مقدمه آن مى خوانيم: آيا مى دانيد چرا انتقادهاى مولاى متقيان اميرمومنان درنهج البلاغه تاکنون مورد توجه قرار نگرفته و حتى همين انتقادها سبب شک و ترديد درکل نهج البلاغه گرديده است؟ براى اين که «انتقاد» تلخ است به خصوص اين که «حق » باشد. اگر نهج البلاغه مشتمل بر «انتقاد» نبود و على(ع) از مظلوميتها وشکنچه هاى روحى خود سخن نمى گفت، نهج البلاغه او براى همه به عنوان يک گنجينه گرانبها قابل قبول بود. انتقاد امام گوياى يک عمر درد و رنج و ظلم و ستمى است که از اصحاب بر آن حضرت رفته است، گوئى با هر يک از اين کلمات که از عمق جانش کنده مى شود، از بار سنگين درد و رنجش مى کاهد و اين ناله هاى جانکاه و انتقادهاى دردناک «رنجنامه » على(ع) است.
197 - پرتوى از نهج البلاغه
با نقل منابع و تطبيق با روايات مآخذ ديگر. پژوهش وبرگردان و ويراستارى: «دکتر سيد محمد مهدى جعفرى ».
با استفاده از ترجمه : «آيه الله سيد محمود طالقانى ».
نشر: سازمان چاپ و انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامى چاپ اول 1872، 724صفحه.
در اين کتاب که عنوان آن با الهام از کتاب «پرتوى از قرآن » اثر ارزشمند«آيه الله طالقانى » ، «پرتوى از نهج البلاغه » انتخاب شده است، ضمن بيان ترجمه اى روان و سليس از 81 خطبه نهج البلاغه، توضيحاتى در مورد هر خطبه بيان ومنابع و مآخذ مربوط به هر خطبه نيز با اسناد و واسطه هاى روايات به صورت جامع آورده شده است.
ويراستار براى ترجمه و توضيح نهج البلاغه، متن نوشته شده توسط «ابن شدقم »دانشمند معروف قرن دهم را برگزيده است. اين متن با استفاده از چهار نسخه معروف و بهتر مربوط به سخنان اميرالمومنين(ع) تهيه شده واز نظر دقت و اعتبار از اهميت بسزائى برخوردار است. همان طور که در شناسنامه کتاب آمده است. ترجمه خطبه ها درسال 1352 توسط آيه الله طالقانى انجام شده است ولى ويراستار اصلاحاتى در جملات ترجمه شده به عمل آورده و به اصطلاح همان مطالب را به زبان روز بيان کرده است.
ويژگى ديگر کتاب اين است که پيش از شروع هر خطبه، شماره و عنوان آن مشخص شده است درحالى که سيد شريف رضى در سراسر نهج البلاغه تنهاسه يا چهار عنوان براى خطبه ها تعيين کرده است از جمله خطبه 3 به نام شقشقيه، خطبه 82 با عنوان الغراء،خطبه 90 الاشباح و خطبه 191 القاصعه در اين کتاب ويراستار براى همه خطبه ها عنوانى متناسب با متن خطبه برگزيده است.
همچنين در مقدمه هر خطبه يا کلام اميرالمومنين(ع) بعد از تعيين سند و منبع آن،تاريخ بيان خطبه به قرينه مطلب يا اشاره سيد رضى و يا تصريح سائر کتب تاريخى مشخص شده است.
همچنين در اين کتاب تمام مطالب و موضوعهاى هر خطبه آورده شده است درحالى که سيد شريف رضى در گزينش سخنان اميرالمومنين(ع) بيش از هر چيز به فصاحت و بلاغت سخنان نظر داشته است. با اين چشم انداز در اين کتاب قبل از ورود به هر خطبه موضوع يا موضوعات مطرح شده مشخص گرديده و در متن نيز هر موضوع به صورت عنوان ويا شماره نوشته شده است.
قابل ذکر است که «آيه الله طالقانى » هنگام ترجمه خطبه ها در پاورقى متن ترجمه شده توضيحاتى را درباره هر خطبه يا شرائط تاريخى و شان بيان خطبه بيان کرده که اين توضيحات در اين کتاب در مقدمه هر خطبه آورده شده است.
198 - نظامنامه حکومت،
شرح و تفسير عهد نامه اميرمومنان(ع) به فارسى.
تاليف: محمد کاظم بن محمد فاضل مشهدى(زنده در 1107ه) اين کتاب به تحقيق وتصحيح برادر دانشمند جناب آقاى مهدى انصارى توسط انتشارات انصاريان قم درزمستان 1373 چاپ شده است.
و محقق و مصحح محترم به طورى که در مقدمه خود اشاره کرده، در تصحيح آن به نسخه هاى متعدد خطى مراجعه و به اختلاف نسخه ها هم اشاره نموده است. و کتاب مشتمل بر يک مقدمه و 22 فضل مى باشد.