ابن ملجم و انگيزههايش
مجموع روايتهائى كه مورخان نخستين درباره شهادت امير مؤمنان آوردهاند،و شيعه و اهل سنت آن را در كتابهاى خويش نقل كردهاند نشان مىدهد كه على(ع)با توطئه خوارج به شهادت رسيد.
اين روايتها را با اندك اختلاف در كتابهايى چون تاريخ طبرى،تاريخ يعقوبى،ارشاد مفيد،طبقات ابن سعد،نوشته بلاذرى و واقدى مىتوان يافت.و حاصل آن گفتهها اين است كه پس از پايان يافتن جنگ نهروان،دستهاى از خوارج گرد آمدند و بر كشتههاى خود مىگريستند،و آنانرا به پارسائى و عبادت وصف مىكردند.آنگاه گفتند اين فتنهها كه پديد آمد از سه تن برخاسته است:على،عمرو پسر عاص و معاويه.تا اين سه تن زندهاند كار مسلمانان راست نخواهد شد.و سه تن از آن جمع كشتن اين سه تن را به عهده گرفتند.
عبد الرحمن پسر ملجم از بنى مراد كشتن على را به عهده گرفت.برك پسر عبد الله از بنى تميم كشتن معاويه را،و عمرو بن بكر از بنى تميم كشتن عمرو پسر عاص را.چه وقت اين كار را انجام دهند؟ گفتند در ماه رمضان اينان به مسجد مىآيند و بايد در آن ماه به كار پرداخت و شب يازدهم يا سيزدهم يا هفدهم ماه رمضان و يا چنانكه ميان شيعه مشهور استشب نوزدهم آن ماه را معين كردند،چرا كه در اين شب اين سه تن از آمدن به مسجد ناچارند.آنكه مامور كشتن عمرو عاص بود ديگرى را كه آن شب جاى او به نماز رفته بود كشت.و آنكه بر معاويه ضربت زد شمشيرش به ران او رسيد و زخمى شدو با خوردن دارو از مرگ رهيد.اما پسر ملجم نيت پليد خود را عملى كرد.آيا به راستى داستان چنين بوده است؟بايد گفت جاى ترديد است و از آغاز،نشان ساختگى بودن در آن آشكار است.پندارى داستاننويسى ماهر آنرا نوشته است.در ماه رمضان اين هر سه تن به مسجد مىآيند و شب نوزدهم آمدن آنان به مسجد حتمى است.
در اينكه على(ع)در اين شب به دست پسر ملجم ضربتخورد ترديدى نيست.اما آنكه براى كشتن عمرو عاص رفت چرا مردى خارجه نام را به جاى او كشت؟آيا عمرو براى وى ناشناس بود و نتوانست او را تشخيص دهد؟چرا آن شب عمرو به مسجد نيامد؟آيا كسى او را از توطئه آگاه كرده بود؟
آنچه به نظر درستتر مىآيد اين است كه ريشه اين توطئه را بايد نخست در كوفه،سپس در دمشق جستجو كرد.چنانكه نوشته شد معاويه ميدانست تا على زنده است دستيابى به خلافتبراى او ممكن نيست.اشعث پسر قيس نيز چنانكه اشارت شد با على(ع)يكدل نبود.ابن ابى الدنيا كه در سال 281 هجرى قمرى درگذشته و نوشته او پيش از طبرى و يعقوبى است در كتاب مقتل الامام امير المؤمنين على ابن ابى طالب به اسناد خود از عبد الغفار پسر قاسم انصارى چنين آوردهست:
«از بسيارى شنيدم ابن ملجم شب را نزد اشعثبود و چون سحرگاه شد بدو گفت صبح آشكار شد.»اگر آن سه تن با يكديگر چنان قرارى گذاشته بودند،چرا بايد پسر ملجم با اشعثشب را در مسجد بسر برد و با او گفتگو كند.آيا ميتوان پذيرفت آنكه مىخواهد مخفيانه على را بكشد،راز خود را با ديگرى(آنهم با اشعث)در ميان نهد.بلاذرى در كتاب انساب الاشراف آورده است:
گفتهاند پسر ملجم شب را نزد اشعثبن قيس بود و با وى آهسته سخن ميگفت تا آنكه اشعث او را گفت: -«برخيز كه بامداد تو را شناساند.» (1) حجر بن عدى چون گفته او را شنيد گفت:
-«اى يك چشم او را كشتى (2) ».
نيز نوشتهاند،بامداد آن روز كه پسر ملجم،على را ضربت زد،اشعث پسر خود را به خانه على فرستاد و گفتبنگر در چه حالى است.او رفت و بازگشت و گفت چشمهايش به سرش فرو رفته.اشعث گفت:
-«به خدا چشمان كسى است كه آسيب به مغز او رسيده.» (3)
من نمىخواهم همانند تاريخ نويس معاصر اباضى،شيخ سليمان يوسف بن داود،بگويم خوارج ياران على بودند،و در كشتن او شركت نداشتند و قبيله بنى مراد كه ابن ملجم از آنان بود در شمار خوارج نيست،و داستان پسر ملجم و آن دو تن ديگر برساخته قصه پردازان معاويه است تا حقيقت را بر مردم نهان سازند.
بر چند جاى كتاب او،هم در حضور وى در الجزيره خرده گرفتم و هم در نامه بدو نوشتم.اما اگر كسى بگويد توطئه شهادت على(ع)چنانكه بر زبانها افتاده است نيست،گفتهاش را چندان دور از حقيقت نمىدانم.باز هم مىگويم جاى اين احتمال هست كه به اصطلاح اگر سر اين نخ را بگيريم و پيش برويم، به اشعث در كوفه و از آنجا به دمشق برسيم.پيش از اين نوشتيم اشعثبا على دلى خوش نداشت.چون على(ع)دست او را از حكومتبر مردم كنده باز داشته بود،نيز در منبر وى را منافق پسر كافر خواند. شهرستانى در ملل و نحل نويسد:«اشعث از همه آنان كه بر على شوريدند سختتر بود و از دين برون رفتهتر.» (4)
پىنوشتها:
1.فضح الصبح فلانا،او را آشكارا كرد.
2.انساب الاشراف،ص 493.
3.مقتل الامام امير المؤمنين،ص 37،طبقات،ابن سعد،ج 3،ص 37.
4.الملل و النحل،ج 1،ص 170.
على از زبان على يا زندگانى امير المؤمنين(ع) صفحه 158
دكتر سيد جعفر شهيدى
ارسال شده در : 1389/9/2 - 06:29:58
