ابو طالب
يكى از آن دو مرد،ابو طالب عموى پيامبر و سرپرست روزگار كودكى او و مدافع عمده او پس از بعثت آن حضرت مىباشد.البته حمايت اين رادمرد از پسر برادرش-پيامبر (ص) -و دفاعش از او در مقابل تهديدهاى قريش عامل اصلى استمرار زندگى پيامبر (ص) و دوام رسالت آن بزرگوار بود.آتش خشم قبايل قريش در طول چندين سال پيوسته بر ضد پيامبر فروزان بود و مىخواستند كه خون آن حضرت را رو در رو يا نابهنگام بريزند و انجام اين كار براى آنها-اگر ابو طالب،شيخ بطحا[رئيس حجاز] نبود كه هاشميان را رهبرى كند و از وجود آنان و جان خويش،حصارى استوار و نفوذ ناپذير در اطراف پيامبر (ص) بسازد-بسيار آسان بود.
البته خوانندگان تاريخ اسلامى مىدانند كه چگونه قبايل قريش به ابو طالب اخطار نهايى دادند تا پسر برادرش را از ناروا گفتن به پدرانشان و ناپسند خواندن خدايانشان و نابخردانه دانستن افكارشان، باز دارد و گرنه به او يورش خواهند برد،و مبارزه خواهند كرد تا يكى از دو گروه نابود شود و از بين برود.
اگر چه در ذهن ابو طالب ترديدى نبود كه پذيرش مبارزه طلبى قريش بزودى به نابودى او و خانوادهاش از جمله پيامبر (ص) خواهد انجاميد،نه تنها هيچ فشارى بر پسر برادرش وارد نساخت تا او از تبليغ رسالتخوددارى كند بلكه از خطرهايى هم كه قريش متوجه او ساخته بود،با او گفتگو كرد،و بعد بدون هيچ مقدمهاى براى كمك به او چنين گفت:«اى پسر برادر!به من و به خودت رحم كن و كارى را كه تاب تحمل آن را نداشته باشم بر من متوجه مكن!».
هنگامى كه پيامبر (ص) -قاطعانه،استهزاكنان به تهديد ايشان و بالاتر از حد گفتار-به اين درخواست جواب رد داد،به عمويش اعلان كرد كه حاضر نيست رسالتش را حتى با ملكوت زمين و آسمان،عوض كند،و هرگز آن رسالت را ترك نخواهد كرد تا اين كه يا خدا او را پيروز گرداند و يا در اين راه هلاك شود، شيخ بطحا[ابو طالب]در اين كه تا پايان راه به همراه پيامبر گام بردارد،لحظهاى ترديد به خود راه ندارد.بعد از اين كه پيامبر (ص) رو برگرداند،ابو طالب او را صدا زد و گفت:پسر برادرم بيا!،پس چون پيامبر به جانب او آمد به وى گفت:«پسر برادر برو!و آنچه دوست دارى بگو،بخدا قسم تو را هرگز براى چيزى،رها نخواهم كرد.» (1) .
ابو طالب بر اين پيمان مهم كه تا پاى جان خود،با پيامبر (ص) بسته بود،پاى فشرد.و چون كوهى پا بر جا ايستاد،و هرگز خطرها او را نلغزاند،و مشكلات او را نرم نكرد و نيروهاى شر او را نترساند.فردى شقى از مردم مكه،شكمبه گوسفندى را روى پيامبر (ص) -كه در حال سجده بود-انداخت،ابو طالب در حالى كه شمشيرش را بلند كرده بود دستبرادرزادهاش را به دست گرفت و به جانب آنها رفت.و در همان حال كه جمعى از كسانى كه بيرون مسجد الحرام نشسته بودند،و قصد تعرض به پيامبر را داشتند،او را ديدند،به آنان گفت:«قسم به آن كه محمد (ص) به او ايمان دارد اگر فردى از شما از جا بلند شود با شمشيرم بىامان او را مجازات خواهم كرد»و از آن جا گذشت در حالى كه شكمبهاى را روى سر و صورت آنان واژگون مىكرد!
قبايل قريش بر ضد ابو طالب و فاميل او همقسم شدند و به جاى جنگ در برابر آنان به سلاح گرسنه نگهداشتن[محاصره اقتصادى]متوسل شدند.با علم به اين كه هاشميان در آينده-اگر مقاتلهاى پيش آيد-مبارزه خواهند كرد،از طرف ديگر در تنگنا گذاشتن آنها روحيه قريش را بالا مىبرد.پس محدوديت اقتصادى و اجتماعى براى آنها به وجود آوردند كه تا سه سال ادامه داشت و آنان در آن مدت مجبور شدند تا در ميان كوهىاقامت گزينند كه بعدها به شعب ابو طالب معروف شد و هاشميان در طول آن مدت گاهى مجبور مىشدند از برگ درختان بخورند تا از شدت گرسنگىشان كاسته شود.
در تمام آن موارد همت آن قهرمان پير اين بود كه زندگى پيامبر را از خطر حفظ كند.ابو طالب در طول آن سالها بيشتر اوقات بعضى از خاندان خود و به طور خاص پسرش على را در بستر پيامبر مىخوابانيد تا او را مانع خطر حمله ناگهانى به عزيزترين عزيزانش قرار دهد.
اسلام ابو طالب
از عجايب،اين كه شمارى از تاريخ نگاران و محدثان در كتابهايشان نوشتهاند كه ابو طالب در حال شرك مرد و روايت مىكنند كه اين آيه:«پيامبر و كسانى كه ايمان آوردهاند حق ندارند كه براى مشركان-هر چند از خويشاوندان باشند-پس از اين كه ثابتشد جهنمى هستند آمرزش بخواهند. »درباره ابو طالب نازل شده است،زيرا كه پيامبر خواستبراى او طلب آمرزش كند و خداوند از آن نهى كرد.
به عقيده من احاديثى كه در اين مورد روايتشده است،جعلى است و جزيى از حملههايى است كه امويان و همپيمانانشان بر امام على (ع) ،متوجه ساختهاند و البته قصدشان در پشت پرده اين احاديث آن بود كه براى توده مردم ثابت كنند،ابو سفيان پدر معاويه بهتر از ابو طالب پدر على است،زيرا كه ابو سفيان مسلمان مرد و ابو طالب مشرك از دنيا رفت!
احاديثبا تاريخ نزول آيه هماهنگ نيست
گروهى از محدثان و مورخان به آن روايتهاى مجعول توجه كردهاند،بدون اين كه جنبههايى را كه دليل بر جعلى بودن آنها است مورد توجه قرار دهند و بدون اين كه قصد بررسى آنها را داشته باشند.و اين موقعى است كه تاريخ نزول آيه كريمه خود گواه است كه درباره ابو طالب نازل نشده است،آن آيه، جزئى از سوره براءت است و آن سوره باتمام آياتش-به جز دو آيه آخر (شماره 129 و 130) -مدنى است و آيه مذكور،آيه شماره 114 است.حقيقت اين است كه اين سوره در سال نهم بعد از هجرت نازل شد،و پيامبر به ابو بكر دستور داد كه در ايام حج همان سال-سالى كه او را به عنوان رئيس امور حج فرستاده بود-جزء اول از آن سوره را با صداى بلند بخواند.
و پس از آن پيامبر على را فرستاد،و على آن آيات را از ابو بكر گرفت،زيرا كه وحى بر پيامبر (ص) نازل شد و او را مامور ساخت كه كسى نبايد آن را ابلاغ كند جز خود وى و يا مردى از خاندانش.سوره از حوادثى كه در جنگ تبوك اتفاق افتاده بود سخن مىگويد و جنگ تبوك در رجب سال نهم هجرى بوده است.
پس هر گاه سورهاى كه مشتمل بر اين آيه است در سال نهم بعد از هجرت نازل شده باشد هرگز آيه نمىتواند شامل ابو طالب شود كه در مكه-حداقل دو سال پيش از هجرت-بدرود حيات گفته است.و طلب آمرزش براى ميت،مطابق معمول،موقع اداى نماز بر او و پيش از دفن كردنش مىباشد.دليل بر اين مطلب،قول خداى تعالى است:«پيامبر و كسانى كه ايمان آوردهاند حق نداشتهاند...»،اين آيه مىرساند كه پيامبر در حادثهاى كه آيه در آن مورد نازل شده است،بتنهايى نماز نمىگزارده است،بلكه گروهى از مؤمنان در نماز جماعتبا آن حضرت بودهاند.
واقع مطلب اين است كه نماز ميت پيش از هجرت مقرر نشده بود و اولين نمازى كه پيامبر (ص) بر ميتى اقامه كرد،نماز آن حضرت بر جنازه براء بن معرور انصارى در مدينه بود.درستتر اين است كه آيه مزبور،پس از اين كه پيامبر بر فردى از منافقين كه اظهار اسلام مىكرد و در باطن مشرك بود نماز گزارد،نازل شده است.و قول صحيح اين است كه آن منافق،عبد الله بن ابى بن سلول بود كه همان سال درگذشت،و در نفاق و كينه نسبتبه پيامبر (ص) و اسلام،مشخص بود.درباره او و پيروانش سوره«المنافقون»قبلا نازل شده بود.
و اگر محدثان و مورخانى كه در كتابهايشان (از روى غفلت و حسن نيت) تهمت نارواى شرك ابو طالب را ثبت كردهاند،اندكى با منطق سليم مىانديشيدند هرگز دچارچنين اشتباه تاريخى آشكارى نمىشدند.
قول به مشرك بودن ابو طالب يعنى اين كه او به خدايى بتها معتقد بوده است،در صورتى كه ايمان ابو طالب به الوهيتبتها با اعتقاد وى به راستگويى محمد (ص) كه از طرف خدا و از راه وحى خبر مىداد، و بر اساس رسالت آسمانى خود،به عبادت خداى يكتاى توانا،دعوت مىكرد سازش نداشت،در حالى كه آن را از جبرئيل و از جانب خداى بزرگ دريافت كرده بود.اين امر بيانگر آن است كه عبادت بتها و پذيرش الوهيت آنها موجب انكار آفريدگار يكتاست.پس او وقتى كه معتقد باشد به خدايى بتها،يا اعتقاد دارد كه محمد (ص) بعمد،غير حق،مىگويد و يا اين كه معتقد است محمد (ص) هر چه مىگويد از روى خيال و هذيان است،و به روش وسوسه شدگانى كه از چيزهاى خيالى سخن مىگويند به طورى كه گويا آنها را مىبينند!اگر بگوييم ابو طالب مشرك و به خدايى بتها مؤمن بوده است و در همان حال آن همه فداكاريها را در راه محمد انجام داده است،پس ناگزيريم شخص ابو طالب را در شمار ديوانگان و نادانترين نادانان فرض كنيم،چه او معتقد باشد كه محمد بعمد سخن ناحق مىگفته است و يا معتقد باشد كه او مورد وسوسه قرار گرفته است.اگر ابو طالب مشرك و عاقل بوده است و معتقد به اين كه محمد بعمد سخن غير حق مىگفته است،و با اين حال مىديده-چنان كه پيداست-نتيجه دعوتش هم براى او و هم براى قبيلهاش سالها گرسنگى،ويرانى،نابودى،و مرگ به بار مىآورد،حداقل لازم بود كه به شدت از او جلوگيرى كند و تا مىتواند او را متوقف سازد و سخت گيرترين فرد بر او باشد زيرا در آينده مردم مكه شخص او را مسؤول همه گناهان برادرزادهاش خواهند دانست.
و اگر ابو طالب فردى مشرك عاقل و معتقد به اين بود كه برادرزادهاش وسوسه شده است و مىديد كه دعوتش،همان طورى كه واضح است،او و خاندانش را نابود خواهد ساخت،لازم مىبود كه بر او ختبگيرد و زندانيش كند و به جامعه اعلان كند كه او ياوهگوست و او مسؤول گفتههاى وى نيست.
و اما ابو طالب سرنوشتخود را با سرنوشتبرادرزادهاش گره زد و تا پايان كار بدوناعتنا به آنچه در آينده دامنگير او و قبيلهاش مىشود،با او همراه بود،در همان حال او مىديد،كه به سبب حمايت از برادرزاده،خطرها و گرفتاريها،گرداگرد خود او و قبيلهاش را فرا گرفته است.تاريخ اسلام به ياد ندارد،كه ابو طالب على رغم آنچه براى او و خاندانش پيش آمد يك كلمه درشت و يا ناروا به برادرزادهاش گفته باشد،بلكه جان خود و خانوادهاش را فداى او كرد و با او معاملهاى كرد كه هيچ پدر مهربانى با عزيزترين فرزندش نكرده بود و به او گفت:پسر برادرم برو!آنچه مىخواهى بگو!پس به خدا سوگند هرگز تو را به سبب هيچ چيز ترك نخواهم كرد.ابو طالب با چنين اعمالى،يا مردى استبا ايمانى سرشار به حضرت محمد (ص) تا آن جايى كه باور دارد،زيان و ضرر در اين دنيا-هر اندازه بزرگ باشد-نمىتواند با آنچه از خوشنودى خداوند در كمك به رسالت او به دست مىآورد،برابرى كند،و يا ديوانهاى استسخت نادان كه سختيها و زيانها را در راه كمك به مردى نادرست-كه قيام به دعوتى كرده است كه در آن نور اميدى از رستگارى نيست-تحمل مىكند.ابو طالب در طول اين دعوت يازده سال زندگى كرده است كه هر چه بر آن مىگذشتبر انبوه مشكلات افزوده مىشد.
طبيعى است كه هرگز،هيچ عاقلى نمىگويد كه ابو طالب بزرگوار،هوشيار دانا و قهرمان ديوانه بوده استسادهترين قواعد منطقى ما را وا مىدارد كه بگوييم او مردى بود با درجهاى فوق العاده از ايمان به اسلام.تاريخ گواه است كه مؤمنان بزرگ از صحابه موقعى كه حادثه سختى پيش مىآمد و درگيرى شدت مىيافت،فرار مىكردند،ولى ابو طالب فرار نكرد و در طول يازده سال از پاى در نيامد.
از اينجا ما درستى روايتى را درك مىكنيم كه از امام صادق (ع) ،و او از پدرانش،و آنان از على (ع) نقل كردهاند،كه روزى در صحن حياط،در شهر كوفه نشسته بود و مردم اطرافش گرد آمده بودند،پس مردى بلند شد و گفت:«اى امير المؤمنين تو در مقامى هستى كه تو و پدرت را خداوند براى عذاب در آتش،وارد آنجا كرده است.»پس امام به او گفت:«خاموش باش!خداوند دهانت را بشكند،به خدايى كه محمد را براستى مبعوث به نبوت كرده استسوگند،اگر پدرم از تمام گنهكاران روى زمينشفاعت كند، خداوند شفاعت او را پذيرا خواهد بود.» (2) .
در حقيقت،ابو طالب بر خلاف آن چيزى بود كه اين محدثان و مورخان اثبات كردهاند.او نسبتبه اسلام آكنده از ايمانى با ريشههايى عميق بود،و به اندازه كوهها پايدار بود،ايمانى كه نه با تهديدهاى متوالى،متزلزل مىشد،و نه با گرسنگيهاى طولانى.البته او آن ايمان راسخ را پنهان داشت و خداوند دوبار به او پاداش مرحمت كرد.هدف او از مخفى داشتن اين ايمان راسخ پاسدارى از زندگى پيامبر بود، كه اگر باور خود را به اسلام اظهار كرده بود-در حالى كه رئيس قبيله هاشم و فرزندان مطلب بود-بىگمان پيوند ميان او و قريش قطع مىشد.و او نمىخواست،اين پيوند را تا آنجا با مردم قريش قطع كند كه منجر به انفجار مسلحانه در ميدان جدايى افكن جنگ شود،به حدى كه با زندگى او و قبيلهاش برخورد پيدا كند و بدان وسيله در حصارى كه مردان هاشمى پيرامون محمد (ص) ايجاد كردهاند شكافى به وجود آورد تا دست[مردم قريش]به او برسد.
اما با وجود اين كه ابو طالب ايمان خود را پنهان مىداشت،از ابراز آن بارها خوددارى نكرد،و آنچه را در دل داشت چند بار به صورت شعر و چند بار به گونه نثر،به زبان آورد.از جمله اشعار وى شعر زير است:
«براستى فهميدم كه كيش محمد از بهترين آيينهاى عالم است.به خدا سوگند كه قريش هرگز به تو دست نخواهند يافت و تا آن روزى كه در بستر خاك بخوابم دست از يارى تو بر نخواهم داشت.» (3) .
و شعر ديگرش:«حقا كه دانستهاند پسر ما به ما دروغ نگفته و قصد سخنان بيهوده نداشته است;شكيبا و رشيد و دادگستر است و سبك مغز نيست،خدا را دوست مىدارد و لحظهاى از او غافل نيست، روسفيدى كه ابرها به خاطر او كه ياور يتيمان و پناهگاه بيوه زنان است،زمين را سيراب مىسازد. آفريدگار جهانيان با يارى خود،او راكمك كرده است و دين او را كه حق است و باطل نيست استوار گردانيده است.» (4) .
هنگامى كه آگاهى يافت،قريش پيماننامهاى نوشته و در آن،به جدايى از قبيله هاشم و محاصره اقتصادى آنان همپيمان شدهاند چنين سرود:
«هان از طرف من به آن همپيمانان;خاندان لوى و خصا از تيره لويى از قبيله بنى كعب،بگوييد،آيا نمىدانيد كه ما محمد را مانند موسى پيامبرى مىدانيم كه نامش در كتابهاى آسمانى پيشين آمده است و بندگان خدا را به او محبتى است و نبايد به كسى كه خدا محبت او را در دلها نهاده است تاسف خورد،و براستى آن كسى كه نامش در كتاب آسمانى شما پنهان است روزى چون نوزاد شترى به شما نزديك خواهد شد» (5) .
اما سخنان او به نثر;قسمتى از وصيت او به كسانش در آستانه مرگ:«بدانيد كه من درباره محمد به شما سفارش مىكنم زيرا او امين قريش و راستگوى عرب و واجد همه كمالاتى است كه شما را به آنها سفارش كردهام،آيينى آورده است كه دلها آن را پذيرفته ولى زبانها از ترس شماتت انكارش كرده است،... به خدا سوگند كسى راه او را نرفت مگر هدايتشد،و كسى از او پيروى نكرد،مگر به خوشبختى ستيافت،هر گاه اجل مهلتم مىداد شدايد را از او باز مىداشتم و حوادث روزگار را از او مانع مىشدم»، «و شما اى توده بنى هاشم به نداى محمد لبيك گوييد و او را تصديق كنيد رستگار و هدايت مىشويد... يارى كنيد محمد را كه او راهنماى شما به راه راست است» (6) .
تمام مسلمانان مديون ابو طالبند
گزافه نيست اگر بگوييم تمام مسلمانان از نسل حاضر و گذشتگان و كسانى كهدر آينده خواهند آمد همگى در اسلامشان مديون ابو طالبند،زيرا بقاى رسالت اسلامى از جمله نتايج زندگى پيامبر اكرم (ص) و استمرار حيات آن بزرگوار است تا اين كه خداوند دينش را كامل كرد.و حمايت ابو طالب از پيامبر،سد بزرگى بود ميان قريش و ريختن خون پيامبر (ص) .اين سخن را در پاسخ به يك مساله اسلامى در حضور گروهى از علماى اسلامى بيان داشتم،يكى از حاضران پرسش زير را مطرح كرد:
همان خدايى كه اراده فرموده است تا رسالت اسلامى باقى بماند و منتشر شود،قادر بر نشر و ابقاى آن بدون ابو طالب و حمايت او از پيامبر نيز هست.پس تو چطور مىگويى كه همه ما در اسلام خويش مديون ابو طالب هستيم؟و من چنين پاسخ دادم:
ما مثل همه مسلمانان ايمان كامل داريم اراده خداوند تعلق گرفته استبه اين كه اسلام بماند و انتشار يابد،چنان كه ايمان داريم خداوند بر هر كارى تواناست و اين كه او هر گاه چيزى را اراده كند،و بگويد: بشو!پس مىشود.و ايمان داريم كه خدا نه تنها بر حفظ حيات پيامبر (ص) تواناستبلكه قادر است كه همه فرزندان آدم را مسلمان واقعى مؤمن به خدا و وحدانيت او،و روز جز او فرمانبردار تمام قوانين آسمانى قرار دهد و البته او قادر بوده است كه تمام قبايل قريش را كه دشمن محمد بودهاند،مطيع امر آن بزرگوار قرار دهد،بلكه قادر بوده است كه همه مردم را مطيع امر خود قرار دهد بدون اين كه محمد را بيافريند.
اما ما با ايمان به همه اينها مىدانيم كه خدا آن كارها را نكرده است و همه مردم را مؤمن قرار نداده است و دخالت مستقيمى براى اين كه انديشه و عقايد آنان را تغيير دهد،نكرده استبلكه آنان را آزاد گذاشته است تا خود،هدايتيا ضلالت را اختيار كنند.مقصود اين است كه خداوند نخواسته است كه مسير حوادث عالم را با اعجاز و دخالت مستقيم خود،تعيين كند،بلكه اراده كرده تا جريان در اين مورد مطابق وسايل عادى و اسباب طبيعى باشد.براى همين است كه وحى را بر بشرى بنام محمد (ص) فرستاده است و اسلام را به وسيله او گسترش داده است.و خواسته است كه قريش در اطاعتيا معصيت مجبور نباشند.و قريش به اختيار خود دشمنى با محمد (ص) و مبارزهبا او را برگزيد،و ابو طالب ايمان به رسالت او و دفاع از پيامبر را-با تمام امكانات و افرادى كه داشت-اختيار كرده است.حمايت ابو طالب و دفاع او از پيامبر (ص) يكى از عوامل حفظ حيات پيامبر و استمرار دعوت آن حضرت بود تا اين كه ابو طالب از اين جهان چشم فرو بست.
آيا پاداش نيكى جز نيكى است؟
مىخواهم بگويم نسبتشرك دادن به مردى چون ابو طالب كه در مقابل يازده سال پاسدارى از زندگى پيامبر (ص) حقش بر گردن همه مسلمانان ثابت است،از بدترين نوع بىمهريهاست،و پاداش دادن به بزرگترين نوع نيكى توسط بزرگترين نوع بدى است.چقدر بزرگوار و با عظمت و جلال است ابو طالب قهرمان،يكى از دو مرد بزرگ از پيروان پيامبر (ص) كه دوام اسلام با وجود آن دو،و با كوشش آنان رابطه استوارى داشته است،و وجود آن دو تن در مورد بقاى اسلام تصادفى و اتفاقى نبوده است.
پىنوشتها:
1-السيرة النبوية از ابن هشام ج 1 ص 266.
2-احتجاج طبرسى ج 1 ص 341.
3-«فى رحاب على»از استاد خالد محمد خالد.
4-السيرة النبوية از ابن هشام ج 1 ص 279-280.
5-تعليقات سيد محمد باقر خراسانى بر احتجاج طبرسى ج 1 ص 346.
6-فى رحاب على،از خالد محمد خالد.
اميرالمؤمنين اسوه وحدت ص 69
محمد جواد شرى
ارسال شده در : 1389/9/5 - 09:55:48
